 |
| Ivan Aleksicunsplash |
Του Fyodor Lukyanov, του αρχισυντάκτη του Russia in Global Affairs, του προέδρου του Προεδρείου του Συμβουλίου για την Εξωτερική και Αμυντική Πολιτική και διευθυντή έρευνας της Διεθνούς Λέσχης Συζητήσεων Valdai - RT.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Τα τρέχοντα γεγονότα στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο μοιάζουν με μια προσπάθεια να επιφέρει το «τέλος της ιστορίας» στο βαλκανικό πλαίσιο. Φυσικά, το ίδιο που είχε υποσχεθεί πριν από 30 χρόνια, σε παγκόσμια κλίμακα, δεν έχει συμβεί, αλλά η ιδέα πίσω από αυτό έχει μείνει στο μυαλό των ανθρώπων. Ο Φράνσις Φουκουγιάμα, ο συγγραφέας της ιδέας, παραδέχτηκε αργότερα ότι ήταν βιαστικός και δεν είχε λάβει υπόψη του σημαντικές συνθήκες στην ανάπτυξη των κοινωνιών. Ωστόσο, δεν την έχει εγκαταλείψει, και συνεχίζει να πιστεύει πως ο προβλεπόμενος θρίαμβος της δυτικής φιλελεύθερης ιδεολογίας, και ο αντίστοιχος τρόπος ζωής, θα γίνει ακόμα, λίγο αργότερα από το αναμενόμενο.
Τι σχέση έχει το Κόσοβο με αυτό; Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας κράτησε όσο υπήρχε η έννοια του «τέλους της ιστορίας». Και ήταν, ίσως, το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα του τι σήμαινε στην πράξη. Η φύση αυτού του κράτους –μιας σοσιαλιστικής ομοσπονδιακής δημοκρατίας– ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη με αυτό που θεωρούνταν αμέσως μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Πρώτον, ο σοσιαλισμός ως κοινωνικοπολιτικό κατασκεύασμα απλώς διαγράφηκε ως αποτυχημένος.
Δεύτερον, ήταν μια σύνθετη ομοσπονδία στην οποία κυριαρχούσε η μεγαλύτερη εθνότητα. Αυτό, για να είμαστε δίκαιοι, θα μπορούσε να περιγραφεί ως στο πνεύμα της πολυπολιτισμικότητας, η οποία έχει γίνει δημοφιλής στις ανεπτυγμένες χώρες τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αλλά όχι, γιατί οι πολυπολιτισμικές κοινότητες έγιναν δεκτές μόνο αν αποτελούσαν μέρος μιας διαδικασίας που εξελίσσεται από ομοιογενής σε ετερογενή μέσω της μετανάστευσης και της εισροής νέων πολιτών διαφορετικής προέλευσης.
Έτσι, τα πολυεθνικά κράτη όπως η Γιουγκοσλαβία ή η ΕΣΣΔ (ή ακόμα και η Τσεχοσλοβακία) έχουν προσεγγιστεί αντίθετα μέσα από το πρίσμα της αυτοδιάθεσης. Με άλλα λόγια, οι εθνικές φιλοδοξίες ήταν άξιες υποστήριξης, αλλά η επιθυμία για διατήρηση (συν)ομοσπονδιακών συνδικάτων ταυτιζόταν με αυτοκρατορικές φιλοδοξίες.
Γενικά, παραδόξως, το νοητό «τέλος της ιστορίας» υπονοούσε ότι υπήρχαν έθνη που είχαν ήδη περάσει όλα τα απαιτούμενα στάδια της ιστορικής εξέλιξης (αυτά στη Δυτική Ευρώπη, για παράδειγμα) και ήταν έτοιμα να ενσωματωθούν σε ένα σωστό και, όπως ο λυπημένος Φουκουγιάμα, μάλλον βαρετό κόσμο.
Στη συνέχεια, υπάρχουν εκείνοι που ακολούθησαν το λάθος μονοπάτι και τώρα, για να επιστρέψουν στην πορεία τους, πρέπει να παρακάμψουν τα χαμένα στάδια με επιταχυνόμενο ρυθμό. Ειδικότερα, πρέπει να παραιτηθούν από την εθνική αυτοδιάθεση για να ισχυριστούν ότι είναι μέρος της νέας κοινότητάς τους.
Τα μεγάλα πολυεθνικά κράτη, είτε η Σοβιετική Ένωση είτε η Γιουγκοσλαβία, είχαν τα δικά τους προβλήματα που σφράγισαν την αζήλευτη μοίρα τους. Το ερώτημα, ωστόσο, αφορά περισσότερο τις μηχανορραφίες των εξωτερικών δυνάμεων.
Η Γιουγκοσλαβία μάλλον δεν θα είχε επιβιώσει στην προηγούμενη μορφή της. Αλλά μπορεί να μην είχε διαλυθεί σε τόσες πολλές μικρές κρατικές μονάδες αν δεν είχαν εμπλακεί ισχυροί ξένοι. Από τα πρώτα κιόλας βήματα –την άμεση αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Κροατίας και της Σλοβενίας από τη Γερμανία και άλλους– έως την στρατιωτική επιχείρηση για τον διαχωρισμό του Κοσσυφοπεδίου και την ενεργό υποστήριξη για την ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου, οι κορυφαίες δυτικές χώρες εφάρμοσαν με συνέπεια ένα σχέδιο μείωσης του βαλκανικού χάρτη στο μικρότερο πιθανό μωσαϊκό. Η Βοσνία αποτελεί εξαίρεση, όπου έγινε προσπάθεια να οικοδομηθεί μια πολυεθνική συνομοσπονδία. Αλλά, πρώτον, δε λειτούργησε πολύ καλά και δεν είναι ακόμα σαφές τι να την κάνουμε. Δεύτερον, ένα άλλο ζήτημα ήταν να αποτραπεί η ενίσχυση μιας χώρας που θεωρούνταν φορέας επεκτατικών ενστίκτων (Σερβία).
Το γεγονός πως οι Σέρβοι ήταν αυτοί που τους αρνήθηκαν το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση όπως θα ήθελαν, δηλαδή να ενωθούν σε ένα ενιαίο κράτος, μπορεί να εξηγηθεί ποικιλοτρόπως. Από μια απροθυμία (μέχρι ένα σημείο) αλλαγής των προηγούμενων διοικητικών ορίων, που θα μπορούσαν να είχαν ανοίξει το Κουτί της Πανδώρας, στον φόβο δημιουργίας ενός ισχυρού και ανεξάρτητου κράτους στα Βαλκάνια.
Ωστόσο, αν δούμε τα πράγματα στο πλαίσιο του «τέλους της ιστορίας», η Σερβία είναι ένα τέλειο παράδειγμα προσπαθειών «επανεκπαίδευσης» ενός έθνους που δεν ταιριάζει στην τροχιά που έχει γίνει η μόνη αποδεκτή παραλλαγή.
Οι Σέρβικοι βόρειοι δήμοι του Κοσσυφοπεδίου είναι η τελευταία περιοχή που το Βελιγράδι θεωρεί περιοχή ευθύνης του εκτός των de facto συνόρων της Σερβίας. Το προηγούμενο της αναγνώρισης της ανεξαρτησίας της επαρχίας με τη χρήση στρατιωτικής βίας, και χωρίς τη συγκατάθεση της επίσημης πρωτεύουσας, δεν άρεσε ποτέ σε όλους, ακόμη και στη Δυτική Ευρώπη.
Στο πλαίσιο αυτό, για μεγάλο χρονικό διάστημα η Ευρωπαϊκή Ένωση άφησε στη Σερβία κάποια περιθώρια – όχι μόνο τη μη αναγνώριση του χωρισμού του Κοσσυφοπεδίου, αλλά και προφανώς ορισμένα ειδικά δικαιώματα για τους Σέρβους που ζουν εκεί. Ωστόσο, φαίνεται πλέον ότι αποφάσισαν να μην κάνουν άλλο υπομονή. Η Πρίστινα έχει λάβει λευκή άδεια για να εδραιώσει πλήρη κυριαρχία στο Κοσσυφοπέδιο. Εν τω μεταξύ, η επαρχία υποβάλλει αίτηση για ένταξη στην ΕΕ, παρά το γεγονός πως βάσει των υφιστάμενων συμφωνιών αυτό δεν μπορεί να γίνει πριν από μια διευθέτηση.
Αντικειμενικά μιλώντας, η Σερβία δεν έχει πού να πάει. Η χώρα εξαρτάται από τους γείτονες και τους εταίρους της, οι οποίοι είναι ευθυγραμμισμένοι με την ΕΕ και δεν έχει εναλλακτικούς δρόμους ανάπτυξης εκτός από την ενσωμάτωση στο μπλοκ. Αυτός, προφανώς, είναι ο στόχος της ΕΕ – να κλείσει το ζήτημα αποδεικνύοντας σε όλους ότι, σε αυτόν το γεωπολιτικό χώρο, παραμένει η αποφασιστική δύναμη. Το τέλος της ιστορίας – αν όχι καθολικό, είναι τουλάχιστον συγκεκριμένο.
Ίσως να λειτουργήσει τώρα. Όμως η εμπειρία έχει δείξει πως επιτυχίες όπως αυτή μπορούν να ανοίξουν ένα νέο κεφάλαιο στο οποίο τα παλιά προβλήματα επιστρέφουν, σε ακόμη πιο οξυμένη μορφή. Είναι πιθανό να συμβεί το ίδιο και εδώ.