Αφού περιορίσουμε τον πληθωρισμό, μετά τι;
Έχουμε χάσει από τα μάτια μας το συγκεκριμένο ερώτημα τον τελευταίο χρόνο, παγιδευμένοι στο "δράμα" ενός σπιράλ ανόδου των τιμών πρωτοφανούς στο μεγαλύτερο μέρος των ζωών μας. Όμως, είτε η Fed έχει συντρίψει την οικονομία οδηγώντας την σε ύφεση είτε εξακολουθεί να καταφέρνει να σχεδιάσει την ήπια προσγείωση, είναι πιθανό να βγούμε από αυτό το ιστορικό επεισόδιο συναντώντας ένα δύσκολο οικονομικό τοπίο, το οποίο θα παρουσιάζει προβλήματα για τα οποία δεν θα διαθέτουμε άμεσες λύσεις.
Από: capital.gr / Του Eduardo Porter / Bloomberg Opinion
Φαίνεται να βρισκόμαστε στην έξοδο. Οι επενδυτές στις αγορές ομολόγων αναμένουν μετριασμό του πληθωρισμού σε ένα-δυο χρόνια. Παρά τις αναταράξεις στην Κίνα, οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες φαίνεται να ανακάμπτουν από το σοκ της πανδημίας. Η Fed αυξάνει τα επιτόκια αρκετά μανιωδώς και τα τελευταία απομεινάρια από τους τεράστιους κύκλους δημοσιονομικής τόνωσης της ζήτησης εξασθενούν, περιορίζοντας τις προσωπικές αποταμιεύσεις. Η ανάπτυξη των θέσεων εργασίας επιβραδύνεται.
Από: capital.gr / Του Eduardo Porter / Bloomberg Opinion
Φαίνεται να βρισκόμαστε στην έξοδο. Οι επενδυτές στις αγορές ομολόγων αναμένουν μετριασμό του πληθωρισμού σε ένα-δυο χρόνια. Παρά τις αναταράξεις στην Κίνα, οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες φαίνεται να ανακάμπτουν από το σοκ της πανδημίας. Η Fed αυξάνει τα επιτόκια αρκετά μανιωδώς και τα τελευταία απομεινάρια από τους τεράστιους κύκλους δημοσιονομικής τόνωσης της ζήτησης εξασθενούν, περιορίζοντας τις προσωπικές αποταμιεύσεις. Η ανάπτυξη των θέσεων εργασίας επιβραδύνεται.
Το τέλμα της "νέας κανονικότητας"
Το πρόβλημα είναι ότι η νέα κανονικότητα θα μας οδηγήσει πίσω σε μια εκδοχή της τρύπας στην οποία βρισκόμασταν νωρίτερα: ένα τέλμα συρρικνούμενου εργατικού δυναμικού και χαμηλών επενδύσεων, στάσιμων μισθών και αχαλίνωτης ανισότητας που στόμωναν την ευημερία για χρόνια.
Το κρίσιμο οικονομικό ερώτημα –από πού έρχεται η ανάπτυξη;– θα γίνει ακόμη πιο δύσκολο εάν η ενέργεια παραμείνει ακριβή και η Κίνα σταματήσει να αναπτύσσεται σαν αναδυόμενη αγορά και αρχίσει να επιβραδύνεται σαν ανεπτυγμένη.
Σε αντίθεση με τις πληθωριστικές κρίσεις - ένα πρόβληματο οποίο η Federal Reserve και άλλες κεντρικές τράπεζες έχουν μάθει πώς να αντιμετωπίζουν, αυξάνοντας το βασικό τους επιτόκιο - το σενάριο για την μετα-πληθωριστική περίοδο είναι δύσκολο να διαγνωστεί, πόσο μάλλον να αναγνωστεί σωστά.
Η γήρανση συρρικνώνει το μέγεθος του εργατικού δυναμικού, αυξάνοντας τα ποσοστά του εξαρτώμενου τμήματος του πληθυσμού όχι μόνο στις πλούσιες χώρες, αλλά και στην Κίνα.
Αυτή η δυναμική βρίσκεται στο επίκεντρο πολλών από τις κακοτυχίες μας, οι οποίες καθυστερούν την οικονομική ανάπτυξη. Είναι ο βασικός μοχλός της λεγόμενης "κοσμικής στασιμότητας", η οποία πριν από την Covid-19 θεωρείτο η κύρια οικονομική πρόκληση της εποχής μας: ένας συνδυασμός υψηλών αποταμιεύσεων και άτονων επενδύσεων οι οποίες μας είχαν οδηγήσει σε πεισματικά χαμηλή ανάπτυξη, μαζί με πεισματικά χαμηλό πληθωρισμό και πεισματικά χαμηλά πραγματικά επιτόκια.
Η στασιμότητα φαίνεται πιθανό να μείνει μαζί μας. Ο Olivier Blanchard, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δίνει έμφαση στο πώς εργαζόμενοι που αναμένουν να περάσουν μεγαλύτερο τμήμα της μεγαλύτερης σε διάρκεια ζωής τους σε φάση συνταξιοδότησης ξοδεύουν ολοένα και λιγότερα και αποταμιεύουν ολοένα και περισσότερα. Τα χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας ωθούν προς την ίδια κατεύθυνση, μειώνοντας το μελλοντικό εργατικό δυναμικό σε σχέση με το σύνολο των συνταξιούχων.
Θα ήταν δύσκολο να λυθεί αυτό το παζλ ακόμα κι αν όλοι συμφωνούσαν στα βασικά χαρακτηριστικά του. Προσπαθώντας - όπως όντως έκανε - να εξομαλύνει την οικονομία αγοράζοντας μακροπρόθεσμο χρέος, η Fed έπεφτε έξω - προς τα κάτω - στους στόχους της για τον πληθωρισμό για χρόνια. Η ανάπτυξη απογοήτευε σταθερά για μια δεκαετία μετά τη χρηματοοικονομική κρίση και τα επιτόκια παρέμεναν στον "πάτο".
Ορισμένοι οικονομολόγοι προέκριναν ως λύση πολύ περισσότερες κρατικές δαπάνες, οι οποίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της ζήτησης. Αυτό το επιχείρημα είναι απίθανο να συνεχίσει να διατυπώνεται ευρέως, αφού τα μεγάλα πακέτα δημοσιονομικής τόνωσης του 2020 και του 2021 συνέβαλαν σε μια ανεξέλεγκτη έκρηξη πληθωρισμού η οποία δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και τέσσερις δεκαετίες.
Το πρόβλημα είναι ότι η νέα κανονικότητα θα μας οδηγήσει πίσω σε μια εκδοχή της τρύπας στην οποία βρισκόμασταν νωρίτερα: ένα τέλμα συρρικνούμενου εργατικού δυναμικού και χαμηλών επενδύσεων, στάσιμων μισθών και αχαλίνωτης ανισότητας που στόμωναν την ευημερία για χρόνια.
Το κρίσιμο οικονομικό ερώτημα –από πού έρχεται η ανάπτυξη;– θα γίνει ακόμη πιο δύσκολο εάν η ενέργεια παραμείνει ακριβή και η Κίνα σταματήσει να αναπτύσσεται σαν αναδυόμενη αγορά και αρχίσει να επιβραδύνεται σαν ανεπτυγμένη.
Σε αντίθεση με τις πληθωριστικές κρίσεις - ένα πρόβληματο οποίο η Federal Reserve και άλλες κεντρικές τράπεζες έχουν μάθει πώς να αντιμετωπίζουν, αυξάνοντας το βασικό τους επιτόκιο - το σενάριο για την μετα-πληθωριστική περίοδο είναι δύσκολο να διαγνωστεί, πόσο μάλλον να αναγνωστεί σωστά.
Η γήρανση συρρικνώνει το μέγεθος του εργατικού δυναμικού, αυξάνοντας τα ποσοστά του εξαρτώμενου τμήματος του πληθυσμού όχι μόνο στις πλούσιες χώρες, αλλά και στην Κίνα.
Αυτή η δυναμική βρίσκεται στο επίκεντρο πολλών από τις κακοτυχίες μας, οι οποίες καθυστερούν την οικονομική ανάπτυξη. Είναι ο βασικός μοχλός της λεγόμενης "κοσμικής στασιμότητας", η οποία πριν από την Covid-19 θεωρείτο η κύρια οικονομική πρόκληση της εποχής μας: ένας συνδυασμός υψηλών αποταμιεύσεων και άτονων επενδύσεων οι οποίες μας είχαν οδηγήσει σε πεισματικά χαμηλή ανάπτυξη, μαζί με πεισματικά χαμηλό πληθωρισμό και πεισματικά χαμηλά πραγματικά επιτόκια.
Η στασιμότητα φαίνεται πιθανό να μείνει μαζί μας. Ο Olivier Blanchard, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δίνει έμφαση στο πώς εργαζόμενοι που αναμένουν να περάσουν μεγαλύτερο τμήμα της μεγαλύτερης σε διάρκεια ζωής τους σε φάση συνταξιοδότησης ξοδεύουν ολοένα και λιγότερα και αποταμιεύουν ολοένα και περισσότερα. Τα χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας ωθούν προς την ίδια κατεύθυνση, μειώνοντας το μελλοντικό εργατικό δυναμικό σε σχέση με το σύνολο των συνταξιούχων.
Θα ήταν δύσκολο να λυθεί αυτό το παζλ ακόμα κι αν όλοι συμφωνούσαν στα βασικά χαρακτηριστικά του. Προσπαθώντας - όπως όντως έκανε - να εξομαλύνει την οικονομία αγοράζοντας μακροπρόθεσμο χρέος, η Fed έπεφτε έξω - προς τα κάτω - στους στόχους της για τον πληθωρισμό για χρόνια. Η ανάπτυξη απογοήτευε σταθερά για μια δεκαετία μετά τη χρηματοοικονομική κρίση και τα επιτόκια παρέμεναν στον "πάτο".
Ορισμένοι οικονομολόγοι προέκριναν ως λύση πολύ περισσότερες κρατικές δαπάνες, οι οποίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της ζήτησης. Αυτό το επιχείρημα είναι απίθανο να συνεχίσει να διατυπώνεται ευρέως, αφού τα μεγάλα πακέτα δημοσιονομικής τόνωσης του 2020 και του 2021 συνέβαλαν σε μια ανεξέλεγκτη έκρηξη πληθωρισμού η οποία δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και τέσσερις δεκαετίες.
Γρίφος
Επιπλέον, δεν υπάρχει ούτε κατά διάνοια ομοφωνία όσον αφορά τη διάγνωση. Άλλοι σχετιζόμενοι παράγοντες παίζουν επίσης ρόλο: η εισοδηματική ανισότητα πιθανότατα μείωσε τις δαπάνες και αύξησε τις αποταμιεύσεις, το ίδιο και η εταιρική συγκέντρωση. Μια αυξημένη αντίληψη κινδύνου - λόγω πανδημιών, γεωπολιτικών ανατροπών και επιμήκυνσης των εφοδιαστικών αλυσίδων, αλλά και ρυθμιστικής αβεβαιότητας - έχει επίσης πιθανότατα επηρεάσει τις επενδύσεις. Και η απο-παγκοσμιοποίηση, εάν πράγματι συνεχιστεί ως τάση, πιθανότατα θα ωθήσει περαιτέρω τις τιμές προς τα πάνω και την οικονομική ανάπτυξη προς τα κάτω.
Οι άνθρωποι δεν μπορούν καν να συμφωνήσουν για το πώς θα κινηθεί η γήρανση στο μέλλον. Μερικοί οικονομολόγοι στο ΔΝΤ υποστηρίζουν ότι όπως ακριβώς η δημογραφική φούσκα που παρήχθη από τη γενιά των boomer διατήρησε τον πληθωρισμό σχετικά χαμηλά για 40 χρόνια, καθώς αυτοί εργάζονταν και αποταμίευαν για τη συνταξιοδότηση, θα ωθήσει τώρα τον πληθωρισμό προς τα πάνω, καθώς οι ίδιοι θα εγκαταλείπουν το εργατικό δυναμικό και θα ξοδεύουν όσα μάζευαν για χρόνια στη "φωλιά" τους.
Ο Charles Goodhart του London School of Economics δείχνει χονδρικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Η περίοδος του χαμηλού πληθωρισμού περίπου από το 1980 ήταν μια ιστορική ακραία τιμή, λέει, κυρίως λόγω της αύξησης της δεξαμενής εργασίας και βασικά λόγω της ενσωμάτωσης του τεράστιου εργατικού δυναμικού της Κίνας στις παγκόσμιες αγορές. Αυτή η δημογραφική δυναμική αντιστρέφεται τώρα – επιφέροντας χαμηλή ανάπτυξη και υψηλότερες τιμές.
Συντάξεις και παραγωγικότητα
Τι κάνουν λοιπόν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής με όλα αυτά; Ένας μπαλαντέρ ο οποίος θα μπορούσε να μετριάσει το πλήγμα είναι η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης. Η πολιτική αυτή, ωστόσο, δεν είναι εύκολη (βλ. τα πολιτικά παθήματα του Μακρόν στη Γαλλία). Η ταχύτερη αύξηση της παραγωγικότητας θα βοηθούσε. Κάπως απρόσμενα, οι Daron Acemoglu και Pascual Restrepo του MIT ανακάλυψαν ότι οι κοινωνίες οι οποίες γερνούσαν γρηγορότερα γνώριζαν υψηλότερη ανάπτυξη, ίσως λόγω περισσότερων επενδύσεων στον αυτοματισμό.
Όπως μετράται, ωστόσο, η αύξηση της παραγωγικότητας απέχει πολύ από το να είναι θεαματική. Η άνοδος η οποία σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας φαίνεται απίθανο να διατηρηθεί, λέει ο John Fernald του παραρτήματος της Federal Reserve στο Σαν Φρανσίσκο.
Όσον ενθουσιασμό και να προκαλούν καινοτομίες τύπου CRISPR και Tesla, η τεχνολογική πρόοδος φαίνεται κάπως "κολλημένη", σε σύγκριση τουλάχιστον με το πιο μακρινό παρελθόν.