Η επανάληψη των διερευνητικών συνομιλιών στις 25 Ιανουαρίου αποτελεί την αφετηρία μιας μακράς πορείας, η οποία θα καταλήξει είτε σε ρήξη, με ανυπολόγιστες συνέπειες, είτε στη δρομολόγηση ενός -όπως θα φιλοτεχνηθεί- «ιστορικού συμβιβασμού», που θα ισοδυναμεί με παραίτηση της Ελλάδας από αναφαίρετα, βάσει του Διεθνούς Δικαίου, κυριαρχικά δικαιώματα.
Στην παρούσα φάση κανένας Ελληνας ή ξένος αξιωματούχος δεν δύναται να προβλέψει την ακριβή κατάληξη των διερευνητικών με την Τουρκία.
Οι ειρηνικές ή θερμές εξελίξεις εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη βούληση περί «ζωτικού χώρου» και τους τακτικισμούς του Τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν. Επίσης, οι λεγόμενες «κόκκινες γραμμές» της Ελλάδας εξαρτώνται από το ρίσκο που θέλει να αναλάβει ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ενώπιον της ίδιας της Ιστορίας, του (πιο συγκρατημένου) υπουργείου Εξωτερικών και της βάσης της παράταξής του.
Σε αυτό το πλαίσιο οι κρίσιμες πτυχές των επικείμενων διερευνητικών συνοψίζονται στα ακόλουθα σημεία:
Ξεκάθαρη ατζέντα
- Ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας με την Αγκυρα πρέπει να υπάρχουν και διάλογος πρέπει να γίνεται, ώστε η ένταση να εκτονώνεται. Βασική προϋπόθεση όμως είναι η ύπαρξη ξεκάθαρης ατζέντας, όπως επί Κων. Καραμανλή, πριν και μετά το Πρακτικό της Βέρνης του 1976, και επί Α. Παπανδρέου, πριν και μετά το Μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ του 1988. Αντίθετα, οι συνομιλίες Μητσοτάκη – Γιλμάζ του 1991 και οι αντίστοιχες Πάγκαλου – Γκιονενσάι και Σημίτη – Ντεμιρέλ, Σημίτη – Ετσεβίτ στα τέλη της δεκαετίας του ’90 αποτελούν κακό οδηγό. Σήμερα ξεκάθαρη ατζέντα δεν υπάρχει.
- Ο πρωθυπουργός και κυρίως η χώρα υπέστησαν βατερλό κατά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου, όταν απορρίφθηκαν οι κυρώσεις κατά της Αγκυρας. Τουλάχιστον εκκρεμεί η έκθεση επί των σχέσεων Ε.Ε. – Τουρκίας στη Σύνοδο του Μαρτίου, οπότε ο κ. Ερντογάν έχει συμφέρον να παρουσιάζει εικόνα διαλλακτικότητας. Η αλήθεια είναι ότι, ανεξάρτητα από τα σοβαρότατα λάθη του Μεγάρου Μαξίμου, μια επίμονη ελληνική άρνηση επί του διαλόγου θα έδινε διεθνώς την εικόνα ότι η Αθήνα βρίσκεται εν αδίκω.
- Κατά τις διερευνητικές της περιόδου 2002-2016 εξαντλήθηκε η θεματολογία. Καμία από τις δύο πλευρές δεν έχει να προσθέσει κάτι, πέραν της τουρκικής θρασύτητας από το μνημόνιο με τη Λιβύη του Νοεμβρίου 2019, έως σήμερα. Επομένως, η ώρα των αποφάσεων ίσως είναι κοντά.
- Εως το 2016 ο διάλογος ήταν άτυπος και χωρίς πίεση. Τώρα οι διερευνητικές τείνουν να αποκτήσουν διάσταση πραγματικής διαπραγμάτευσης ή θα οδηγήσουν σε αυτήν. Η Ελλάδα θα βρεθεί ενώπιον σκληρών διλημμάτων, καθώς η Τουρκία μόνο να κερδίσει έχει από «ειδικές λύσεις» για το Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο.
- Ο κ. Ερντογάν και ο υπουργός Εξωτερικών Μ. Τσαβούσογλου δεν προέβησαν σε χειρονομίες καλής θέλησης πριν από τις διερευνητικές, όπως ήλπιζε το Μαξίμου. Απέσυραν το «Oruc Reis» μόνον αφού ολοκλήρωσε τις έρευνές του στην ανατολική Μεσόγειο και εν όψει άλλων προγραμματισμένων εργασιών στη Μαύρη Θάλασσα έως τα μέσα Ιουνίου 2021.
Δημιουργική ασάφεια
- Συντηρείται μια «δημιουργική ασάφεια» ως προς τις διαδικασίες που θα εξελίσσονται παράλληλα με τις διερευνητικές, επαναλαμβάνοντας το «βαρουφάκειο» λάθος του ΣΥΡΙΖΑ το 2015. Γιατί η Αγκυρα, βάσει της συμφωνίας των συμβούλων Ελ. Σουρανή και Ι. Καλίν του Ιουλίου 2020, ζητεί να επαναληφθούν οι πολιτικές διαβουλεύσεις σε επίπεδο γ.γ. των υπουργείων Εξωτερικών και οι συζητήσεις Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) μεταξύ των Γενικών Επιτελείων. Πρόσθετα ΜΟΕ δεν θα είναι υπέρ των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, όταν μάλιστα ασκούνται πιέσεις για σχετικές συζητήσεις και στο ΝΑΤΟ.
- Δυστυχώς, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αξιολογεί ότι η Αγκυρα έχει «ειλικρινή διάθεση» για διάλογο και διαμηνύει πως δεν πρέπει να χαθεί η «ευκαιρία» από την ελληνική πλευρά. Δεν αναμένεται αλλαγή στάσης της Ουάσινγκτον, ακόμα και αν η Αγκυρα καταθέσει εξοργιστικές προτάσεις στη διάρκεια των διερευνητικών.
- Το Βερολίνο, παρά τους εξευτελισμούς στις διμερείς σχέσεις του με την Αγκυρα, επιμένει ότι τα συμφέροντα της Δύσης δεν επιτρέπουν να δυσαρεστείται ο κ. Ερντογάν. Γι’ αυτό και αποκλείει την επιβολή κυρώσεων της Ε.Ε., εκτός ίσως της ένταξης ελάχιστων προσώπων και εταιριών στη λίστα των απλών περιοριστικών μέτρων.
Πρόταση για μορατόριουμ ερευνών
Η Αγκυρα ρίχνει στο τραπέζι την ιδέα ανεπίσημου μορατόριουμ ερευνών υδρογονανθράκων εκ μέρους της Ελλάδας, της Κύπρου και της Τουρκίας. «Πρωτότυπη» ιδέα ως προς την ερμηνεία του Διεθνούς Δικαίου, ξεχνώντας την ίδια στιγμή την ανάγκη μορατόριουμ στρατιωτικών δραστηριοτήτων.
Την ίδια ώρα, δεν μπορούν να παραγνωρίζονται οι παράλληλες εξελίξεις στο Κυπριακό. Αναρωτιέται κανείς αν μπορεί να υπάρξει ελληνοτουρκική φιλία όταν η Αγκυρα μιλά -ανοιχτά πια- για δύο κράτη στην Κύπρο, με το ένα εξ αυτών να της επιτρέπει και επηρεασμό αποφάσεων της Ε.Ε.!
* Εκδότης του περιοδικού «Αμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιριών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη