Του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ
Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών
Η έλευση του καινούργιου χρόνου αποτελεί, παραδοσιακά, την αφορμή για μια κριτική ανασκόπηση και αξιολόγηση των σημαντικών γεγονότων του χρόνου που πέρασε. Ασφαλώς, στο πλαίσιο αυτό, το 2016 έχει να παρουσιάσει μια σειρά κρίσιμων εξελίξεων, μείζονος σημασίας γεγονότων, πολλά από τα οποία ήταν απρόσμενα, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, που έκαναν τις εκτιμήσεις τους πριν από έναν χρόνο.
Η εκλογή του Ντ. Τραμπ στις ΗΠΑ, το Brexit και η ραγδαίως επιδεινούμενη πολύπλευρη κρίση στην Ευρώπη, η γεωστρατηγικής σημασίας ανοικτή παρέμβαση της Ρωσίας στη Συρία, και εμμέσως στις εξελίξεις στον ευρύτερο χώρο της Μ. Ανατολής, αποτελούν ενδεικτικά κάποιες ελάχιστα πιθανές ενδεχομενικότητες που κατέστησαν μέσα στο 2016 σημαντικές ιστορικές πραγματικότητες.
Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, το δεύτερο κύμα της παγκόσμιας κρίσης, η οποία ξεκίνησε το 2008 στις ακραίες οικονομικές της μορφές, εκδηλώθηκε το 2016 στο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο. Ο νεοφιλελεύθερος - χρηματοπιστωτικός ολετήρας και η απουσία μιας θεμελιωμένης -κοινωνικά και προγραμματικά- εναλλακτικής λύσης οδήγησε τον αναδυόμενο κοινωνικό ριζοσπαστισμό και τις λαϊκές αντιδράσεις σε ακροδεξιά-συντηρητικά καταφύγια, σε στείρους εθνικισμούς και ρατσιστικές εκδηλώσεις.
Η Δημοκρατία και οι θεσμοί της αποδυναμώνονται και απαξιώνονται, ενώ οι κοινωνίες αναζητούν καταφύγιο στην αναδίπλωση και στην ανακάλυψη εσωτερικών εχθρών. Και αυτή η θλιβερή και ανησυχητική πραγματικότητα οδηγεί σε δυσμενείς προβλέψεις ακόμα και για το άμεσο μέλλον.
Το ημερολόγιο των Μνημονίων
Στην πατρίδα μας, δυστυχώς, εδώ και επτά χρόνια, ο ημερολογιακός χρόνος έχει αντικατασταθεί από τον μνημονιακό χρόνο. Γιατί, πράγματι, τα όποια σημαντικά γεγονότα συντελούνται τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο επικαθορίζονται από τη μνημονιακή δουλεία, από τη δομή κυριαρχίας και εποπτείας που έχει επιβληθεί στη χώρα μας.
Και το 2016 ο μνημονιακός χρόνος κύλησε από εκβιασμό σε εκβιασμό, από τη μια διαπραγμάτευση στην άλλη διαπραγμάτευση, από τη μια αξιολόγηση στην άλλη αξιολόγηση. Και όμως, μέσα σ’ αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο η ελληνική κυβέρνηση μπόρεσε να πετύχει τους δεσμευτικούς μακροοικονομικούς στόχους και σε κάποιες περιπτώσεις να τους υπερκαλύψει. Πέτυχε ακόμα τη δέσμευση των δανειστών μας για τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος.
Όμως οι εκβιασμοί και τα έμμεσα ή άμεσα πραξικοπήματα συνεχίζονται με τους ίδιους ρυθμούς. Είναι προφανές ότι ο σκληρός πυρήνας των συμφερόντων, που εκφράζονται μέσα από το «σύστημα» Σόιμπλε, δεν επιθυμεί τη σταδιακή έξοδο της Ελλάδας από την κρίση, γι’ αυτό και σε κάθε θετικό βήμα της κυβέρνησης εξαπολύεται, όπως συνέβη πρόσφατα, ένας πολιτικοοικονομικός πόλεμος, ένα κύμα εκβιασμών και απειλών, προκειμένου να μη μειωθεί ούτε κατά κεραίαν η πολύπλευρη πατρωνία που ασκείται από τη γερμανική ελίτ στη χώρα μας.
Γι’ αυτό και το σενάριο μιας νέας, διευρυμένου χαρακτήρα κρίσης παραμένει από την πλευρά του Β. Σόιμπλε ανοικτό και πιθανώς ενεργό. Η συναλλαγή του ιδίου με το ΔΝΤ αποβλέπει εμφανώς να παρατείνει επ’ άπειρον τις συζητήσεις για τη συμμετοχή και τον συγκεκριμένο ρόλο του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα, με απώτερο στόχο να υπονομεύσει τη χώρα μας σε δύο κρίσιμες συγκυρίες. Η μία αφορά τη συμμετοχή της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, που θα ξεκινήσει κανονικά τον Μάρτιο του 2017, και η άλλη αφορά -ως ένα είδος ριμέικ του σεναρίου του 2015- την πρόκληση χρηματοπιστωτικής ασφυξίας στο τέλος της άνοιξης, όταν θα πρέπει να καταβληθεί ένα σοβαρό ποσό για τη λήξη των ελληνικών ομολόγων.
Κατά πόσον το σχέδιο αυτό του «συστήματος» Σόιμπλε μπορεί να προωθηθεί στην πράξη με βάση τους συσχετισμούς που σήμερα διαμορφώνονται σε ευρωπαϊκό - θεσμικό επίπεδο αλλά και λόγω των κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων του 2017 αποτελεί ένα σοβαρό ερώτημα.
Όμως εμείς δεν πρέπει να τρέφουμε ψευδαισθήσεις και να καλλιεργούμε αυταπάτες. Το σχέδιο Σόιμπλε για τη διαμόρφωση μιας Ευρωζώνης δύο ή τριών ταχυτήτων και για τη θεσμική αναγνώριση και νομιμοποίηση της πολιτικής κυριαρχίας της Γερμανίας πάνω σ’ ολόκληρη την Ευρώπη παραμένει ενεργό. Σ’ αυτό το σχέδιο, η αποπομπή της χώρας μας από το ευρώ θα αποτελούσε ένα θετικό ιστορικό πείραμα, μια απόδειξη της ιστορικής αναγκαιότητας που επιτάσσει την ανασυγκρότηση της Ευρωζώνης και την επίσημη αναγνώριση της γερμανικής ισχύος και κυριαρχίας.
ΗΠΑ – Ευρώπη – Ρωσία
Όμως, όσοι θέλουν να διδαχθούν ακόμα και από την πρόσφατη Ιστορία, θα πρέπει να κατανοήσουν ότι οι λογικοί - γραμμικοί σχεδιασμοί, που παραγνωρίζουν την παγκόσμιου τύπου ρευστότητα, τον πολυπαραγοντικό χαρακτήρα των εξελίξεων και τις ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, βρίσκονται πολύ συχνά μπροστά σε αδιέξοδα και εκπλήξεις.
Η συμμετοχή του ΔΝΤ στα ευρωπαϊκά πράγματα θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις του νέου Προέδρου των ΗΠΑ, αποφάσεις που αφορούν κατά κύριο λόγο τη στρατηγικής σημασίας σχέση των ΗΠΑ με την Ευρώπη.
Οι προεκλογικές διακηρύξεις του Ντ. Τραμπ για απαγκίστρωση από τον παγκόσμιο παρεμβατισμό των ΗΠΑ, η άρνηση των πολυμερών συμφωνιών, η επιδίωξη προσέγγισης με τη Ρωσία, η αντίθεσή του με τη γερμανική ηγεσία και τον ρόλο της αποτελούν συγκεκριμένα δείγματα στρατηγικής υφής που μπορεί να οδηγήσουν στην αποχώρηση του ΔΝΤ ή στην τυπική παραμονή του ως τεχνικού συμβούλου στο ελληνικό πρόγραμμα.
Θα πρέπει, επιπροσθέτως, να επισημάνουμε ότι τόσο η προσέγγιση του Ντ. Τραμπ με τη Ρωσία όσο και η προοπτική ενίσχυσης της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς από τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ διαμορφώνουν μια δομικού χαρακτήρα αντίθεση προς τη γερμανική κυριαρχία.
Σε κάθε περίπτωση, η διευρυνόμενη κρίση στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη οδηγεί σταδιακά στην πολιτικοϊδεολογική αφύπνιση της Σοσιαλδημοκρατίας, σε μια προσπάθεια απεγκλωβισμού της από τον θανάσιμο γι’ αυτήν εναγκαλισμό της με τα νεοφιλελεύθερα - συντηρητικά κόμματα και τα αντίστοιχα κυβερνητικά σχήματα.
Συγκεκριμένα, το SPD στη Γερμανία έχει ήδη προειδοποιήσει την Άνγκ. Μέρκελ ότι στην περίπτωση όπου υπάρξει μετεκλογική συνεργασία Σοσιαλδημοκρατών και Χριστιανοδημοκρατών δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να παραμείνει υπουργός Οικονομικών ο Β. Σόιμπλε. Αυτή η απόφαση προφανώς δεν αφορά μόνο το πρόσωπο του Β. Σόιμπλε -που έχει επισωρεύσει, όντως, την οργή και το μίσος μιας μεγάλης μερίδας των ευρωπαίων πολιτών- αλλά κατά κύριο λόγο τη συνέχιση της αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής της λιτότητας, που αποτελεί τον θεμέλιο και τον γενετήριο μηχανισμό της ευρύτερης κρίσης στην Ευρώπη.
Ελλάδα: Ρευστό πεδίο και προοπτικές
Με την είσοδο του 2017, πολλά, θεμελιώδους, στρατηγικής σημασίας προβλήματα, που αφορούν κατά κύριο λόγο το μέλλον της ίδιας μας της χώρας, παραμένουν ανοικτά. Οι συσχετισμοί, οι εξελίξεις, οι αποφάσεις μεταβάλλονται από μήνα σε μήνα, γι’ αυτό απαιτείται συνεχής εγρήγορση, ετοιμότητα και αποφασιστικότητα στις κινήσεις και στις επιλογές μας.
Σε κάθε περίπτωση, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι σε 18 μήνες τελειώνει το πρόγραμμα και το επόμενο διάστημα η όποια απαιτούμενη χρηματοδότηση της χώρας μας θα πρέπει να αντληθεί από τις περίφημες αγορές. Αυτό σημαίνει ότι πέραν των μακροοικονομικών δεικτών θα πρέπει να προωθηθεί συντονισμένα η αναδιάρθρωση της παραγωγικής - οικονομικής δομής της χώρας, να στηριχθούν και να ανασυγκροτηθούν οι θεσμοί του κοινωνικού κράτους και να βελτιωθεί στην πράξη η ζωή των πολιτών.
Και όλα αυτά σ’ ένα πλαίσιο διαρκούς και σκληρής αντιπαράθεσης με το «σύστημα» Σόιμπλε και τους δανειστές.
Ενώ την ίδια περίοδο, όπου η χώρα χρειάζεται ένα ισχυρό πολιτικό μέτωπο συναίνεσης και συνεννόησης για να δώσει τις κρίσιμες αυτές μάχες πάνω στα κρίσιμα εθνικής σημασίας προβλήματα, η αντιπολίτευση, με επικεφαλής τη ΝΔ και τον αρχηγό της, υιοθετεί άκριτα τις πλέον άκρατες αξιώσεις των δανειστών και διαδραματίζει στην πράξη τον ρόλο της 5ης φάλαγγας στο εσωτερικό της χώρας.
Ο αυτοεγκλωβισμός της ΝΔ σε μια αδιέξοδη πολιτική εξαντλεί ήδη τα όριά του. Το χαρτί της εθελοδουλείας και της ανοιχτής εκπροσώπησης των συμφερόντων της εγχώριας διαπλοκής, που παίχθηκε σ’ όλη τη διάρκεια του 2016, κάηκε ήδη μπροστά στα μάτια του ελληνικού λαού και πολύ πιθανά μέσα στο 2017 ο Κυρ. Μητσοτάκης θα κληθεί να πληρώσει το πολιτικό τίμημα.