 |
| djedj / pixabay |
Η Ρωσία έχει μια μοναδική ευκαιρία να επεκτείνει τις υπάρχουσες μακροπρόθεσμες συμβάσεις με την Ευρώπη τόσο για το φυσικό αέριο του αγωγού όσο και για το LNG—και να συμφωνήσει νέα. Η εξαγωγική στρατηγική της Μόσχας, ωστόσο, πρέπει να είναι πιο ευέλικτη, πιο ανοιχτή και να συνοδεύεται από πιο φιλική ρητορική εάν θέλει να αδράξει την ευκαιρία.
Η ευρωπαϊκή κρίση φυσικού αερίου έπαψε να είναι είδηση εδώ και πολύ καιρό: η τιμή ανά 1.000 κυβικά μέτρα φυσικού αερίου διατηρήθηκε πάνω από το άνευ προηγουμένου ορόσημο των 1.000 δολαρίων από τον Σεπτέμβριο. Η κλίμακα και η διάρκεια της εκτυλισσόμενης κρίσης εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τις προϋποθέσεις των πολιτικών της Ευρώπης για το φυσικό αέριο την τελευταία δεκαετία. Αξιωματούχοι στις Ηνωμένες Πολιτείες περιέγραψαν το εγχώρια παραγόμενο LNG ως «αέριο ελευθερίας», αλλά γιατί δεν έπαιξε σταθεροποιητικό ρόλο στην τρέχουσα κρίση; Πώς θα επηρεάσει αυτή η εμπειρία την ενεργειακή σχέση μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας;
Sergei Kapitonov - carnegiemoscow.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Αρχικά, η αγορά spot LNG δεν αναπτύχθηκε γρήγορα και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, λιγότερο από το 10 τοις εκατό του LNG που παράγεται παγκοσμίως πωλείτο στην αγορά spot. Άρχισε να επεκτείνεται πιο γρήγορα όταν οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και οι ευρωπαϊκές χώρες ξεκίνησαν να προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από άκαμπτα, μακροπρόθεσμα συμβόλαια φυσικού αερίου, καθώς και να αποσυνδέσουν τις τιμές του φυσικού αερίου από την τιμή του πετρελαίου. Ως αποτέλεσμα, το μερίδιο των βραχυπρόθεσμων συναλλαγών στην παγκόσμια αγορά LNG αυξήθηκε από 16 τοις εκατό το 2009 σε 40 τοις εκατό το 2020. Ταυτόχρονα, η μέση διάρκεια των συμβολαίων LNG έπεσε στα ιστορικά χαμηλά επίπεδα.
Υπήρχε αφθονία LNG το 2019 και πολύ κατέληξε να βρει ένα σπίτι στην Ευρώπη, το οποίο είχε άφθονο χώρο αποθήκευσης φυσικού αερίου και βρισκόταν στη διαδικασία μετάβασης από άνθρακα σε φυσικό αέριο για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Οι τιμές του LNG κατέρρευσαν το 2020 λόγω της πανδημίας και το LNG άρχισε όλο και περισσότερο να αντικαθιστά το «αέριο της Gazprom» στην Ευρώπη.
Τα γεγονότα του 2021 έδειξαν πόσο ασταθής θα μπορούσε να είναι η αγορά spot LNG. Η τρέχουσα κρίση ξεκίνησε όταν οι τιμές αυξήθηκαν απότομα στην Ασία λόγω του κρύου καιρού και της ταχείας ανάκαμψης της κινεζικής οικονομίας μετά τον κορωνοϊό. Μετά από αρκετούς μήνες, οι υψηλότερες τιμές έφτασαν στην Ευρώπη: οι τιμές στους ευρωπαϊκούς κόμβους έφτασαν τα 250 $ ανά 1.000 κυβικά μέτρα τον Ιανουάριο. Μέχρι τον Ιούλιο ήταν 500$ και το Σεπτέμβριο έφτασαν τα 1.000 δολάρια.
Με τέτοιες τιμές, θα μπορούσε κανείς να φανταστεί πως το LNG θα είχε αρχίσει να πλημμυρίζει στην Ευρώπη. Αλλά αυτό δε συνέβη. Από τον Ιανουάριο έως τις αρχές Νοεμβρίου, οι παραδόσεις LNG στην ευρωπαϊκή αγορά μειώθηκαν στην πραγματικότητα κατά σχεδόν ένα τέταρτο σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα χρόνια. Αντίθετα, όλο το LNG στην αγορά spot κατευθυνόταν στην Ασία, όπου οι τιμές ήταν ακόμη υψηλότερες (έφτασαν τα 2.000 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα τον Οκτώβριο). Οι τιμές ήταν τόσο υψηλότερες στην Ασία που οι προμηθευτές της λεκάνης του Ατλαντικού αποζημιώθηκαν περισσότερο για το επιπλέον κόστος μεταφοράς.
Ο κύριος λόγος για το έλλειμμα LNG στην ευρωπαϊκή αγορά ήταν η τιμή. Αμερικανοί πολιτικοί έχουν πει επανειλημμένα πως οι προμήθειες αμερικανικού LNG είναι ικανές να μειώσουν την εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία. Αλλά όταν ήρθε η στιγμή, αποδείχθηκε ότι οι εμπορικές εταιρείες των ΗΠΑ θα έστελναν LNG όπου τα περιθώρια κέρδους τους ήταν μεγαλύτερα. Φέτος, αυτό ήταν στις ασιατικές αγορές.
Όποια και αν είναι η ρητορική, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υπογράψει σχετικά λίγες μακροπρόθεσμες συμφωνίες με την Ευρώπη για το LNG. Ως αποτέλεσμα, το 51 τοις εκατό των εξαγωγών LNG των ΗΠΑ κατευθύνθηκε στην ασιατική αγορά τους πρώτους οκτώ μήνες του τρέχοντος έτους, ενώ το 29 τοις εκατό κατευθύνθηκε στην Ευρώπη και το 20 τοις εκατό στη Λατινική Αμερική. Οι τρεις μεγαλύτεροι εισαγωγείς αμερικανικού LNG αυτήν την στιγμή είναι η Νότια Κορέα, η Κίνα και η Ιαπωνία.
Δεν υπάρχει τίποτα ασυνήθιστο για την τρέχουσα κρίση φυσικού αερίου που θα μπορούσε να οδηγήσει σε θεμελιώδεις αλλαγές τόσο για τις ευρωπαϊκές οικονομίες όσο και για μεγάλους προμηθευτές όπως η Ρωσία. Οι Ευρωπαίοι πιθανότατα θα δημιουργήσουν μηχανισμούς για να προστατευθούν από την ανεξέλεγκτη αύξηση στις φούσκες των τιμών. Είναι πιθανό η απάντησή τους να περιλαμβάνει τη δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων φυσικού αερίου ή νέες συζητήσεις για ένα σύστημα «ενιαίου παραθύρου» για αγορές φυσικού αερίου από την ΕΕ (αν και αυτό θα ήταν δύσκολο να εφαρμοστεί). Πιθανότατα, θα υπάρξει επίσης ένας νέος γύρος κριτικής κατά της Gazprom από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι πως είναι πιθανό να δούμε νέες στρατηγικές αποφάσεις σχετικά με την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό αποτελεί άμεση απειλή για το μέλλον των εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας.
Το παράδοξο της κατάστασης έγκειται στο γεγονός ότι η κρίση φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι, σε μεγάλο βαθμό, το αποτέλεσμα των προσπαθειών των τελευταίων δεκαετιών για απορρύθμιση των αγορών και αύξηση του ρόλου του spot trading. Τελικά, το μόνο που χρειάστηκε για να ανεβούν οι τιμές στα ύψη ήταν οι οικονομίες να ανακάμψουν ταχύτερα από ό,τι αναμενόταν από την πανδημία σε ένα πλαίσιο πτώσης της εξόρυξης φυσικού αερίου στην Ευρώπη, την απροθυμία της Gazprom να αυξήσει τις προμήθειες φυσικού αερίου στον αγωγό και τις ευέλικτες συμβάσεις LNG που επέτρεψαν τη μείωση των ροών καθώς αυτό αναδρομολογήθηκε προς την Ασία.
Αποδείχτηκε ότι η σχέση με τις τιμές του πετρελαίου -που τόσο επικρίθηκε από την Ευρώπη όταν οι τιμές του πετρελαίου ήταν υψηλές- είχε τα θετικά της. Σε στιγμές υψηλής αστάθειας των τιμών, ο σύνδεσμος μείωσε τις διακυμάνσεις των τιμών, εξασφάλιζε έναν βαθμό προβλεψιμότητας και σήμαινε κάποια σημαντική οικονομική εξοικονόμηση.
Η τρέχουσα κρίση έχει επίσης αποκαλύψει πολλά για την αγορά LNG. Τα τελευταία χρόνια, οι επενδυτικές αποφάσεις στο LNG έχουν ληφθεί ελλείψει μακροπρόθεσμων συμβάσεων που θα εγγυώνταν τη χρήση. Ωστόσο, οι κίνδυνοι που μπορεί να είναι αποδεκτοί για ορισμένες εμπορικές εταιρείες δεν είναι πάντα αποδεκτοί για τις κυβερνήσεις που έχουν κοινωνικές υποχρεώσεις, όπως η παροχή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας. Εάν μια εταιρεία κάνει λάθος τους υπολογισμούς της για ένα έργο LNG (και υπάρχουν εταιρείες που χάνουν χρήματα ακόμη και τώρα), τότε μόνο οι μέτοχοι υποφέρουν. Αλλά εάν υπάρχουν προβλήματα για τις εισαγωγές ενέργειας ενός κράτους, τότε οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ πιο σοβαρές.
Η κρίση του φυσικού αερίου έχει δείξει πόσο επικίνδυνο είναι για τις κυβερνήσεις να βασίζονται αποκλειστικά σε αόρατους μηχανισμούς της αγοράς για την εφαρμογή ενεργειακών στρατηγικών. Τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια της Ευρώπης για εισαγωγή 100 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως θα λήξουν έως το 2025. Αν πριν από μερικά χρόνια φαινόταν πως δεν υπήρχε περίπτωση να παραταθούν αυτές οι συμβάσεις με τους ίδιους όρους (δηλαδή για μεγάλο χρονικό διάστημα), σήμερα αυτό δεν είναι πλέον δεδομένο.
Μια άλλη συνέπεια είναι πιθανό να είναι ότι οι Ευρωπαίοι θα γίνουν πολύ πιο σοβαροί όσον αφορά την εξασφάλιση του εφοδιασμού υδρογονανθράκων που είναι απαραίτητος για τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των προμηθευτών για την ακόμα ελκυστική ευρωπαϊκή αγορά θα ενταθεί ανάλογα. Και η ίδια η Ευρώπη δε θα είναι σε θέση να αγνοήσει την ανάγκη για προβλέψιμες, μακροπρόθεσμες σχέσεις —ακόμα και αν συνεχίσει να επιλέγει προμηθευτές σύμφωνα με όχι μόνο επιχειρηματικά κριτήρια, αλλά και με πολιτικούς παράγοντες.
Όλα αυτά δίνουν στη Ρωσία μια μοναδική ευκαιρία να επεκτείνει τις υπάρχουσες μακροπρόθεσμες συμβάσεις με την Ευρώπη τόσο για φυσικό αέριο αγωγών όσο και για LNG, και να συμφωνήσει νέα. Η εξαγωγική στρατηγική της Μόσχας, ωστόσο, πρέπει να είναι πιο ευέλικτη, πιο ανοιχτή και να συνοδεύεται από πιο φιλική ρητορική εάν θέλει να αδράξει την ευκαιρία. Ακόμα κι αν η κρίση έχει αποκαλύψει τις γκάφες της Ευρώπης στο εμπόριο φυσικού αερίου, δεν είναι η στιγμή για τη Ρωσία να πετάει πέτρες ή να κάνει κατάχρηση της ικανότητάς της να ασκεί πίεση.
* Αυτό το υλικό αποτελεί μέρος του έργου Ρωσία-ΕΕ: Προώθηση Ενημερωμένου Διαλόγου, που υποστηρίζεται από την Αντιπροσωπεία της ΕΕ στη Ρωσία.
Η ευρωπαϊκή κρίση φυσικού αερίου έπαψε να είναι είδηση εδώ και πολύ καιρό: η τιμή ανά 1.000 κυβικά μέτρα φυσικού αερίου διατηρήθηκε πάνω από το άνευ προηγουμένου ορόσημο των 1.000 δολαρίων από τον Σεπτέμβριο. Η κλίμακα και η διάρκεια της εκτυλισσόμενης κρίσης εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τις προϋποθέσεις των πολιτικών της Ευρώπης για το φυσικό αέριο την τελευταία δεκαετία. Αξιωματούχοι στις Ηνωμένες Πολιτείες περιέγραψαν το εγχώρια παραγόμενο LNG ως «αέριο ελευθερίας», αλλά γιατί δεν έπαιξε σταθεροποιητικό ρόλο στην τρέχουσα κρίση; Πώς θα επηρεάσει αυτή η εμπειρία την ενεργειακή σχέση μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας;
Sergei Kapitonov - carnegiemoscow.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Αρχικά, η αγορά spot LNG δεν αναπτύχθηκε γρήγορα και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, λιγότερο από το 10 τοις εκατό του LNG που παράγεται παγκοσμίως πωλείτο στην αγορά spot. Άρχισε να επεκτείνεται πιο γρήγορα όταν οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και οι ευρωπαϊκές χώρες ξεκίνησαν να προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από άκαμπτα, μακροπρόθεσμα συμβόλαια φυσικού αερίου, καθώς και να αποσυνδέσουν τις τιμές του φυσικού αερίου από την τιμή του πετρελαίου. Ως αποτέλεσμα, το μερίδιο των βραχυπρόθεσμων συναλλαγών στην παγκόσμια αγορά LNG αυξήθηκε από 16 τοις εκατό το 2009 σε 40 τοις εκατό το 2020. Ταυτόχρονα, η μέση διάρκεια των συμβολαίων LNG έπεσε στα ιστορικά χαμηλά επίπεδα.
Υπήρχε αφθονία LNG το 2019 και πολύ κατέληξε να βρει ένα σπίτι στην Ευρώπη, το οποίο είχε άφθονο χώρο αποθήκευσης φυσικού αερίου και βρισκόταν στη διαδικασία μετάβασης από άνθρακα σε φυσικό αέριο για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Οι τιμές του LNG κατέρρευσαν το 2020 λόγω της πανδημίας και το LNG άρχισε όλο και περισσότερο να αντικαθιστά το «αέριο της Gazprom» στην Ευρώπη.
Τα γεγονότα του 2021 έδειξαν πόσο ασταθής θα μπορούσε να είναι η αγορά spot LNG. Η τρέχουσα κρίση ξεκίνησε όταν οι τιμές αυξήθηκαν απότομα στην Ασία λόγω του κρύου καιρού και της ταχείας ανάκαμψης της κινεζικής οικονομίας μετά τον κορωνοϊό. Μετά από αρκετούς μήνες, οι υψηλότερες τιμές έφτασαν στην Ευρώπη: οι τιμές στους ευρωπαϊκούς κόμβους έφτασαν τα 250 $ ανά 1.000 κυβικά μέτρα τον Ιανουάριο. Μέχρι τον Ιούλιο ήταν 500$ και το Σεπτέμβριο έφτασαν τα 1.000 δολάρια.
Με τέτοιες τιμές, θα μπορούσε κανείς να φανταστεί πως το LNG θα είχε αρχίσει να πλημμυρίζει στην Ευρώπη. Αλλά αυτό δε συνέβη. Από τον Ιανουάριο έως τις αρχές Νοεμβρίου, οι παραδόσεις LNG στην ευρωπαϊκή αγορά μειώθηκαν στην πραγματικότητα κατά σχεδόν ένα τέταρτο σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα χρόνια. Αντίθετα, όλο το LNG στην αγορά spot κατευθυνόταν στην Ασία, όπου οι τιμές ήταν ακόμη υψηλότερες (έφτασαν τα 2.000 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα τον Οκτώβριο). Οι τιμές ήταν τόσο υψηλότερες στην Ασία που οι προμηθευτές της λεκάνης του Ατλαντικού αποζημιώθηκαν περισσότερο για το επιπλέον κόστος μεταφοράς.
Ο κύριος λόγος για το έλλειμμα LNG στην ευρωπαϊκή αγορά ήταν η τιμή. Αμερικανοί πολιτικοί έχουν πει επανειλημμένα πως οι προμήθειες αμερικανικού LNG είναι ικανές να μειώσουν την εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία. Αλλά όταν ήρθε η στιγμή, αποδείχθηκε ότι οι εμπορικές εταιρείες των ΗΠΑ θα έστελναν LNG όπου τα περιθώρια κέρδους τους ήταν μεγαλύτερα. Φέτος, αυτό ήταν στις ασιατικές αγορές.
Όποια και αν είναι η ρητορική, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υπογράψει σχετικά λίγες μακροπρόθεσμες συμφωνίες με την Ευρώπη για το LNG. Ως αποτέλεσμα, το 51 τοις εκατό των εξαγωγών LNG των ΗΠΑ κατευθύνθηκε στην ασιατική αγορά τους πρώτους οκτώ μήνες του τρέχοντος έτους, ενώ το 29 τοις εκατό κατευθύνθηκε στην Ευρώπη και το 20 τοις εκατό στη Λατινική Αμερική. Οι τρεις μεγαλύτεροι εισαγωγείς αμερικανικού LNG αυτήν την στιγμή είναι η Νότια Κορέα, η Κίνα και η Ιαπωνία.
Δεν υπάρχει τίποτα ασυνήθιστο για την τρέχουσα κρίση φυσικού αερίου που θα μπορούσε να οδηγήσει σε θεμελιώδεις αλλαγές τόσο για τις ευρωπαϊκές οικονομίες όσο και για μεγάλους προμηθευτές όπως η Ρωσία. Οι Ευρωπαίοι πιθανότατα θα δημιουργήσουν μηχανισμούς για να προστατευθούν από την ανεξέλεγκτη αύξηση στις φούσκες των τιμών. Είναι πιθανό η απάντησή τους να περιλαμβάνει τη δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων φυσικού αερίου ή νέες συζητήσεις για ένα σύστημα «ενιαίου παραθύρου» για αγορές φυσικού αερίου από την ΕΕ (αν και αυτό θα ήταν δύσκολο να εφαρμοστεί). Πιθανότατα, θα υπάρξει επίσης ένας νέος γύρος κριτικής κατά της Gazprom από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι πως είναι πιθανό να δούμε νέες στρατηγικές αποφάσεις σχετικά με την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό αποτελεί άμεση απειλή για το μέλλον των εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας.
Το παράδοξο της κατάστασης έγκειται στο γεγονός ότι η κρίση φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι, σε μεγάλο βαθμό, το αποτέλεσμα των προσπαθειών των τελευταίων δεκαετιών για απορρύθμιση των αγορών και αύξηση του ρόλου του spot trading. Τελικά, το μόνο που χρειάστηκε για να ανεβούν οι τιμές στα ύψη ήταν οι οικονομίες να ανακάμψουν ταχύτερα από ό,τι αναμενόταν από την πανδημία σε ένα πλαίσιο πτώσης της εξόρυξης φυσικού αερίου στην Ευρώπη, την απροθυμία της Gazprom να αυξήσει τις προμήθειες φυσικού αερίου στον αγωγό και τις ευέλικτες συμβάσεις LNG που επέτρεψαν τη μείωση των ροών καθώς αυτό αναδρομολογήθηκε προς την Ασία.
Αποδείχτηκε ότι η σχέση με τις τιμές του πετρελαίου -που τόσο επικρίθηκε από την Ευρώπη όταν οι τιμές του πετρελαίου ήταν υψηλές- είχε τα θετικά της. Σε στιγμές υψηλής αστάθειας των τιμών, ο σύνδεσμος μείωσε τις διακυμάνσεις των τιμών, εξασφάλιζε έναν βαθμό προβλεψιμότητας και σήμαινε κάποια σημαντική οικονομική εξοικονόμηση.
Η τρέχουσα κρίση έχει επίσης αποκαλύψει πολλά για την αγορά LNG. Τα τελευταία χρόνια, οι επενδυτικές αποφάσεις στο LNG έχουν ληφθεί ελλείψει μακροπρόθεσμων συμβάσεων που θα εγγυώνταν τη χρήση. Ωστόσο, οι κίνδυνοι που μπορεί να είναι αποδεκτοί για ορισμένες εμπορικές εταιρείες δεν είναι πάντα αποδεκτοί για τις κυβερνήσεις που έχουν κοινωνικές υποχρεώσεις, όπως η παροχή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας. Εάν μια εταιρεία κάνει λάθος τους υπολογισμούς της για ένα έργο LNG (και υπάρχουν εταιρείες που χάνουν χρήματα ακόμη και τώρα), τότε μόνο οι μέτοχοι υποφέρουν. Αλλά εάν υπάρχουν προβλήματα για τις εισαγωγές ενέργειας ενός κράτους, τότε οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ πιο σοβαρές.
Η κρίση του φυσικού αερίου έχει δείξει πόσο επικίνδυνο είναι για τις κυβερνήσεις να βασίζονται αποκλειστικά σε αόρατους μηχανισμούς της αγοράς για την εφαρμογή ενεργειακών στρατηγικών. Τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια της Ευρώπης για εισαγωγή 100 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως θα λήξουν έως το 2025. Αν πριν από μερικά χρόνια φαινόταν πως δεν υπήρχε περίπτωση να παραταθούν αυτές οι συμβάσεις με τους ίδιους όρους (δηλαδή για μεγάλο χρονικό διάστημα), σήμερα αυτό δεν είναι πλέον δεδομένο.
Μια άλλη συνέπεια είναι πιθανό να είναι ότι οι Ευρωπαίοι θα γίνουν πολύ πιο σοβαροί όσον αφορά την εξασφάλιση του εφοδιασμού υδρογονανθράκων που είναι απαραίτητος για τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των προμηθευτών για την ακόμα ελκυστική ευρωπαϊκή αγορά θα ενταθεί ανάλογα. Και η ίδια η Ευρώπη δε θα είναι σε θέση να αγνοήσει την ανάγκη για προβλέψιμες, μακροπρόθεσμες σχέσεις —ακόμα και αν συνεχίσει να επιλέγει προμηθευτές σύμφωνα με όχι μόνο επιχειρηματικά κριτήρια, αλλά και με πολιτικούς παράγοντες.
Όλα αυτά δίνουν στη Ρωσία μια μοναδική ευκαιρία να επεκτείνει τις υπάρχουσες μακροπρόθεσμες συμβάσεις με την Ευρώπη τόσο για φυσικό αέριο αγωγών όσο και για LNG, και να συμφωνήσει νέα. Η εξαγωγική στρατηγική της Μόσχας, ωστόσο, πρέπει να είναι πιο ευέλικτη, πιο ανοιχτή και να συνοδεύεται από πιο φιλική ρητορική εάν θέλει να αδράξει την ευκαιρία. Ακόμα κι αν η κρίση έχει αποκαλύψει τις γκάφες της Ευρώπης στο εμπόριο φυσικού αερίου, δεν είναι η στιγμή για τη Ρωσία να πετάει πέτρες ή να κάνει κατάχρηση της ικανότητάς της να ασκεί πίεση.
* Αυτό το υλικό αποτελεί μέρος του έργου Ρωσία-ΕΕ: Προώθηση Ενημερωμένου Διαλόγου, που υποστηρίζεται από την Αντιπροσωπεία της ΕΕ στη Ρωσία.