Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις / Παρουσίαση Freepen.gr
Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, ο Ερντογάν δήλωσε ότι «Αυτή η σύνοδος κορυφής είναι απόδειξη του γεγονότος ότι η Τουρκία ενδιαφέρεται για την Αφρική και το ενδιαφέρον της Τουρκίας για την Αφρική δεν είναι ένα προσωρινό συμφέρον, είναι μια διατηρημένη δέσμευση. Οι Αφρικανοί αδελφοί και αδελφές μας δείχνουν πως ενδιαφέρονται για καλύτερη συνεργασία με την Τουρκία». Τόνισε επίσης το γεγονός ότι 1,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν στην ήπειρο και ωστόσο δεν εκπροσωπούνται στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, μια κατάσταση την οποία χαρακτήρισε «τεράστια, κατάφωρη αδικία».
Ο Τούρκος πρόεδρος ανακοίνωσε επίσης ότι η χώρα του θα παραδώσει 2,5 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων Covid-19 στην Αφρική τις επόμενες ημέρες. Η Σύνοδος Κορυφής παρήγαγε κατευθυντήριες γραμμές για τη συνεργασία της Τουρκίας με πολλές αφρικανικές χώρες (το «Κοινό Σχέδιο Δράσης Εταιρικής Σχέσης Τουρκίας-Αφρικής 2021-2026»), με μια σειρά έργων που περιλαμβάνουν επίσης τον ιδιωτικό τομέα, που καλύπτουν μια σειρά από τομείς όπως η εκπαίδευση, τα έργα υποδομής, ασφάλεια, γεωργία και ούτω καθεξής.
Οι κύριοι εμπορικοί εταίροι της Τουρκίας στην Αφρική είναι η Νιγηρία και η Νότια Αφρική, ακολουθούμενες από την Αιθιοπία. Η τουρκική παρουσία στη Λιβύη είναι γνωστή, αλλά έχει επίσης επενδύσεις στη Σενεγάλη, μια στρατιωτική βάση στη Σομαλία και αυτήν την στιγμή επιδιώκει να ενισχύσει τους δεσμούς της με τη Νιγηρία ακόμη περισσότερο, καθώς και με άλλες χώρες. Μεταξύ του 2002 και του τρέχοντος έτους, οι τουρκικές πρεσβείες στην ήπειρο αυξήθηκαν από 12 σε 43, ενώ μεταξύ 2003 και 2020, ο όγκος του διμερούς εμπορίου Αφρικής-Τουρκίας αυξήθηκε από 5,4 δισεκατομμύρια δολάρια σε 25,3 δισεκατομμύρια δολάρια. Τουρκικές εταιρείες έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Αφρική, με επίκεντρο τις κατασκευές, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και τις ηλεκτρονικές συσκευές. Η Τουρκία παρέχει όπλα και στρατιωτικό εξοπλισμό, συμπεριλαμβανομένων μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων (UAV) για αρκετές αφρικανικές χώρες και το στρατιωτικό της προσωπικό εκπαιδεύει επί του παρόντος Σομαλούς στρατιώτες.
Εκτός από απλή οικονομική δέσμευση, οι τουρκικές αρχές στην πραγματικότητα αναπτύσσουν μια συνεπή εξωτερική πολιτική όσον αφορά την αφρικανική ήπειρο, που περιλαμβάνει βοήθεια, επιχειρήσεις, πολιτιστικούς και στρατιωτικούς δεσμούς, καθώς και καλή διπλωματία.
Ωστόσο, δεν είναι όλα καλά. Η τουρκική παρουσία, ιδιαίτερα στη στρατιωτική της πτυχή, τροφοδοτεί επίσης ορισμένες εντάσεις και αντιφάσεις στην Αφρική, καθώς η Τουρκική Δημοκρατία εμπλέκεται σε μια σειρά από πολέμους πληρεξουσίων. Η ήπειρος είναι ήδη αρκετά διχασμένη σχετικά με την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, ειδικά μετά τις Συμφωνίες του Αβραάμ, οι οποίες άνοιξαν την πόρτα σε πολλά αραβικά κράτη να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις τους με το εβραϊκό κράτος, καθώς ορισμένα από αυτά βλέπουν σήμερα την Τουρκία ως το κύριο μέλημά τους. Η Άγκυρα υπήρξε σκληρός επικριτής αυτών των συμφωνιών εξομάλυνσης και της αραβο-ισραηλινής συνεργασίας που ακολούθησε, συχνά με στρατιωτική διάσταση.
Η Τουρκία διαδραματίζει επιθετικό ρόλο στη διαμάχη Αλγερίας-Μαρόκου για την περιοχή της Δυτικής Σαχάρας - ένα έντονα πολωτικό ζήτημα, το οποίο από μόνο του αποτελεί ήδη σοβαρή απειλή για την οικονομική σταθερότητα στη Βόρεια Αφρική και ακόμη και στην Ευρώπη. Η Τουρκία εμπλέκεται επίσης (εναντίον της Αιγύπτου) στις διαφωνίες Αιθιοπίας-Αιγύπτου σχετικά με τα σχέδια της Αιθιοπίας για ένα φράγμα στο Γαλάζιο Νείλο. Αυτή είναι μια ακόμη χύτρα ταχύτητας εντάσεων - που επιδεινώθηκε από το πρόσφατο πραξικόπημα στο Σουδάν . Η Άγκυρα έχει παράσχει στρατιωτικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη στην Αιθιοπία και έχει κατηγορηθεί ότι προσέφερε την τεχνογνωσία της για το αμφιλεγόμενο έργο του φράγματος.
Επιπλέον, η τουρκική στρατιωτική παρουσία στη Λιβύη ανησυχούσε ιδιαίτερα τις αιγυπτιακές αρχές στο Κάιρο, οι οποίες υποστήριξαν το Λιβυκό Εθνικό Στρατό (LNA) του Χάφταρ στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης, ενώ η Τουρκία υποστήριξε τη Λιβυκή Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας με έδρα την Τρίπολη. Τον Ιανουάριο, η Αίγυπτος προσέγγισε την τελευταία, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει την τουρκική επιρροή. Η Άγκυρα παραμένει ο κύριος υποστηρικτής του GNA, ακολουθούμενη από το Κατάρ, ενώ ο LNA υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), τη Ρωσία και τη Γαλλία.
Αυτό το περίπλοκο σενάριο περιλαμβάνει ένα είδος πολέμου με πληρεξούσιους μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας συν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, όπως συμβαίνει με τη Δυτική Σαχάρα . Τουλάχιστον από το Μάρτιο, το Κάιρο και η Άγκυρα προσπαθούν να εκτονώσουν τις εντάσεις τους - χωρίς αποτέλεσμα μέχρι στιγμής, παρά τις ορισμένες εξελίξεις. Η Αίγυπτος θεωρεί τους Αδελφούς Μουσουλμάνους τρομοκρατική οργάνωση, ενώ η Τουρκία παραμένει περιφερειακός κόμβος αυτής της ομάδας, την οποία χρησιμοποιεί συχνά ως εργαλείο τόσο για την σκληρή όσο και για την ήπια δύναμη - όπως κάνει αλλού (στην Ευρώπη) με τους Γκρίζους Λύκους, που επίσης θεωρούνται τρομοκρατική οργάνωση σε πολλά κράτη.
Πιο πρόσφατα, η Τουρκία, με την υποστήριξη του Κατάρ, επιδιώκει την προσέγγιση με τα ΗΑΕ, καθώς και με άλλους παραδοσιακούς αντιπάλους. Ωστόσο, πίσω από τέτοιες χειρονομίες καλής θέλησης, η Άγκυρα δεν έχει ξανασκεφτεί τη νεο-οθωμανική και παντουρκιστική ατζέντα του «Μεγάλου Τουράν».
Ενώ η τουρκική διπλωματία είναι πολύ περίπλοκη, συχνά καταφέρνει να ξεπεράσει ορισμένους περιφερειακούς ανταγωνισμούς για να διατηρήσει καλές διμερείς σχέσεις με ορισμένα έθνη (παρά τις διαφορές αυτές), και ενώ πολλά κράτη μπορεί σίγουρα να ωφεληθούν από την ενίσχυση των δεσμών τους με την Άγκυρα, η στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στο εξωτερικό, τροφοδότησε σε μεγάλο βαθμό μια αλυτρωτική νεο-οθωμανική ιδεολογία, έχει συμβάλει στην αύξηση των εντάσεων και της αστάθειας στη Μεσόγειο, την περιοχή του Καυκάσου, την Ανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Και αυτό συμβαίνει και στην Αφρική, και η Άγκυρα σχεδιάζει να αυξήσει σταδιακά μια τέτοια παρουσία εκεί.
Η πρόσφατη τουρκοαφρικανική σύνοδος κορυφής κατέστησε σαφές ότι η Τουρκία επιθυμεί να μοιραστεί την αντιτρομοκρατική της πείρα και να ενισχύσει την στρατιωτική συνεργασία στην αφρικανική ήπειρο, αν και το πώς ακριβώς θα το κάνει δεν είναι ακόμα σαφές. Όπως και να έχει, αυτό θα μπορούσε να πυροδοτήσει περαιτέρω σημεία διαμάχης.
* Πρώτη δημοσίευση infobrics.org, εστάλη στη Freepen.gr για παρουσίαση στα ελληνικά