 |
| FILE PHOTO: Russian President Boris Yeltsin (L) and US President Bill Clinton shake hands before leaving a final news conference in the Kremlin in this September 2, 1998. REUΤΕRS |
Τον Απρίλιο του 2014, ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν μίλησε στην Ομοσπονδιακή Συνέλευση της Ρωσίας στον απόηχο της επαναρρόφησης της Κριμαίας από τη Μόσχα. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, έριξε την ευθύνη για την αύξηση των εντάσεων στη Δύση, η οποία επέμεινε πως «μας είπε ψέματα πολλές φορές, είχε πάρει αποφάσεις πίσω από την πλάτη μας, μας έθεσε μπροστά σε ένα τετελεσμένο γεγονός». Στο επίκεντρο αυτής της φαινομενικής διπροσωπίας ήταν η επέκταση του ΝΑΤΟ προς την Ανατολή, «καθώς και η ανάπτυξη στρατιωτικής υποδομής στα σύνορά μας», αντίθετα, είπε, με τις υποσχέσεις του.
Kit Klarenberg - rt.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Έκτοτε, η κατάρριψη της ιδέας ότι οι δυτικοί ηγέτες είχαν διαβεβαιώσει τη Μόσχα πως το μπλοκ δε θα καταπατούσε τα σύνορά της, έγινε εμμονή για τις δεξαμενές σκέψης και τις ομάδες λόμπι. Για παράδειγμα, το ινστιτούτο πολιτικής του Ηνωμένου Βασιλείου Chatham House χαρακτηρίζει την πρόταση ότι δόθηκε οποιαδήποτε δέσμευση για τη μη διεύρυνση του αμφιλεγόμενου στρατιωτικού μπλοκ ως έναν από τους βασικούς «μύθους και παρανοήσεις στη συζήτηση για τη Ρωσία», ενώ ο ιστότοπος του ΝΑΤΟ επίσης ισχυρίζεται πως είναι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένο.
Σημαντικά στοιχεία για το αντίθετο ήταν εδώ και πολύ καιρό εύκολα προσβάσιμα, αλλά τώρα το Αρχείο Εθνικής Ασφάλειας δημοσίευσε μια δόση από άγνωστα, άκρως αποκαλυπτικά έγγραφα που περιγράφουν λεπτομερώς πώς ο τότε Ρώσος Πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν χειραγωγήθηκε με συνέπεια από τον Αμερικανό ομόλογό του Μπιλ Κλίντον στο αίτημα κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, ενώ τολμηρές, ψευδείς υποσχέσεις για μια «στρατηγική εταιρική σχέση» των χωρών ξεθώριασαν στο τίποτα.
Πάρτε για παράδειγμα την απομαγνητοφώνηση μιας εγκάρδιας τηλεφωνικής συνομιλίας στις 5 Ιουλίου 1994 μεταξύ των δύο, κατά την οποία ο πρόεδρος των ΗΠΑ ετοιμαζόταν να αναχωρήσει για την Πολωνία –η οποία πίεζε για ταχεία απορρόφηση από το ΝΑΤΟ– και τα κράτη της Βαλτικής, πριν συναντηθεί με τον Γέλτσιν στη σύνοδο κορυφής της G7 στην Ιταλία.
Ο Γέλτσιν προέτρεψε τον Κλίντον να θέσει τα δεινά των Ρωσόφωνων στην Εσθονία και τη Λετονία, επειδή «μια δημόσια δήλωση από εσάς πως οι ΗΠΑ δε θα υποστηρίξουν καμία παραβίαση των δικαιωμάτων του ρωσόφωνου λαού» θα σήμαινε ότι αυτές οι χώρες «θα ενεργήσουν διαφορετικά». Σημείωσε πως η γρήγορη χορήγηση ιθαγένειας από τη Λιθουανία στη ρωσική μειονότητα της είχε ωθήσει τη Μόσχα να αποσύρει τα στρατεύματά της από το Βίλνιους και το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί μέχρι τον Αύγουστο στο Ταλίν και τη Ρίγα, εάν δοθούν διαβεβαιώσεις. Ο Γέλτσιν ήθελε επίσης να συζητήσει την επέκταση του ΝΑΤΟ.
Σε απάντηση, ο Κλίντον δεσμεύθηκε ότι θα «έγειρε το ζήτημα των ρωσικών μειονοτήτων» και διαβεβαίωσε τον Γέλτσιν πως ενώ το ΝΑΤΟ θα μπορούσε «τελικά να επεκταθεί», δε θα έθετε «κανένα χρονοδιάγραμμα και καμία απαίτηση». Αντίθετα, ανέφερε πως «θα ήθελε να επικεντρωθούμε» στη Σύμπραξη για την Ειρήνη, μια πρωτοβουλία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που επιδιώκει «να επιτύχει μια ενωμένη Ευρώπη όπου οι άνθρωποι σέβονται ο ένας τα σύνορα του άλλου και εργάζονται μαζί». Ο Γέλτσιν θα μπορούσε να συγχωρεθεί πλήρως που πίστευε ότι η εταιρική σχέση ήταν το κύριο επίκεντρο της Ουάσιγκτον και η στρατιωτική συμμαχία μια εκ των υστέρων σκέψη, από το τέλος της συνομιλίας.
Η αισιοδοξία του Ρώσου προέδρου για «μια αμοιβαία επωφελής εταιρική σχέση με τις ΗΠΑ στη βάση της ισότητας» είναι μεγάλη σε επιστολή που έστειλε στην Κλίντον το Νοέμβριο του ίδιου έτους. Μιλάει για αυτόν το μελλοντικό συνασπισμό ως «κεντρικό παράγοντα στην παγκόσμια πολιτική», δεσμεύεται να συνεργαστεί εποικοδομητικά με τις ΗΠΑ σε ζητήματα που σχετίζονται με τη Βοσνία, το Ιράκ, τη Βόρεια Κορέα και την Ουκρανία και περιμένει με ανυπομονησία τη συνάντησή τους στη Διάσκεψη της 5ης Δεκεμβρίου για την ασφάλεια και Συνεργασία στη Βουδαπέστη, όπου «έχουμε πολλά να συζητήσουμε… πρώτα απ' όλα για το μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής σταθερότητας».
Όπως και να έχει, η σύνοδος κορυφής της Ουγγαρίας ήταν μια καταστροφή, με την ομιλία Κλίντον στην εκδήλωση να επικεντρώνεται στο ΝΑΤΟ ως «το θεμέλιο της ασφάλειας στην Ευρώπη» και να δηλώνει «καμία χώρα έξω δε θα επιτρέπεται να ασκήσει βέτο στην επέκταση» - μια σαφής αναφορά στη Ρωσία. Σε απάντηση, ο Γέλτσιν επιτέθηκε άμεσα λέγοντας πως «είναι επικίνδυνη αυταπάτη να υποθέσει κανείς ότι η μοίρα των ηπείρων και του κόσμου… μπορεί να διαχειρίζεται με κάποιο τρόπο από μία μόνο πρωτεύουσα» και προσθέτοντας ότι «η [μετακίνηση] των ευθυνών του ΝΑΤΟ μέχρι τα σύνορα της Ρωσίας» θα ήταν σοβαρό λάθος.
Ένα εσωτερικό διπλωματικό τηλεγράφημα των ΗΠΑ από την επόμενη μέρα δείχνει ότι διδάχθηκαν γρήγορα από αυτό το επεισόδιο. Συγκεκριμένα, η επείγουσα ανάγκη δημοσίως σιωπής σχετικά με τα σχέδια των ΗΠΑ για επέκταση της στρατιωτικής συμμαχίας, προσφέροντας πλαστές ιδιωτικές διαβεβαιώσεις στη Μόσχα, πως οποιαδήποτε διεύρυνση θα προέκυπτε μόνο μετά από διαβούλευση μεταξύ των δύο χωρών, και ότι η Ρωσία ήταν ακόμη σε διεκδίκηση για ένταξη στο μπλοκ.
Γρήγορα το Μάιο του 1995, ο Κλίντον επισκέπτεται τη Μόσχα για να γιορτάσει την 50ή επέτειο από τη νίκη των Συμμάχων στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, και αυτά τα ψέματα διατηρούνται με ενθουσιασμό σε μια κατ' ιδίαν συνάντηση με τον Γέλτσιν. Η σχέση των δύο είναι ξεκάθαρα τσιμπημένη, καθώς αναφέρονται ο ένας στον άλλον ως φίλοι, αν και σοβαρά θέματα είναι επίσης πολύ στο τραπέζι.
«Πώς πιστεύετε ότι μας φαίνεται αν ένα μπλοκ συνεχίσει να υπάρχει ενώ το Σύμφωνο της Βαρσοβίας έχει καταργηθεί; Είναι μια νέα μορφή περικύκλωσης εάν επεκταθεί το μπλοκ του Ψυχρού Πολέμου που επιζεί», ανέφερε ο Ρώσος πρόεδρος. «Πολλοί Ρώσοι έχουν μια αίσθηση φόβου. Τι θέλετε να πετύχετε με αυτό εάν η Ρωσία είναι ο εταίρος σας; Χρειαζόμαστε μια νέα δομή για την πανευρωπαϊκή ασφάλεια, όχι παλιές! Ίσως η λύση να είναι η αναβολή της επέκτασης του ΝΑΤΟ μέχρι το έτος 2000, ώστε αργότερα να καταλήξουμε σε κάποιες νέες ιδέες».
Πάντα ήπιος και υπολογισμένος, ο Κλίντον προσπάθησε να κατευνάσει τους φόβους του, προτείνοντας κάπως εκπληκτικά η Μόσχα να δει την προσέγγισή του στο ΝΑΤΟ «στο πλαίσιο της μεγαλύτερης ενσωμάτωσης της Ρωσίας σε άλλους διεθνείς θεσμούς», δελεάζοντας με την προοπτική διαφόρων γλυκαντικών, συμπεριλαμβανομένης της ένταξης στο G7, αν ο Γιέλτσιν καταλάγιαζε τη ρητορική του κατά του ΝΑΤΟ και κρατούσε για τον εαυτό του τις απόψεις του για την επέκταση του μπλοκ. Ο Κλίντον γνώριζε καλά ότι μια τέτοια συμμόρφωση αγοραζόταν εύκολα – όπως παραδέχτηκε ο ίδιος ο Ρώσος «φίλος» του, η θέση του προς τον δεύτερο γύρο των προεδρικών του 1996 «δεν ήταν ακριβώς εξαιρετική».
Πράγματι, η ψηφοφορία του ήταν μονοψήφια και ο κομμουνιστής υποψήφιος Γκενάντι Ζιουγκάνοφ προβλεπόταν ευρέως ότι θα κερδίσει με διαφορά. Ο Γέλτσιν είπε ότι χρειαζόταν «θετικές αναφορές» στον Τύπο και για «να αποτρέψει ακόμη και τις πιο μικρές λάθος κινήσεις», προτείνοντας να παραμείνει θεωρητική οποιαδήποτε συζήτηση για τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ μέχρι το έτος 2000 και προέτρεψε τον κάτοικο του Λευκού Οίκου να μην κάνει τίποτα για να «αναστατώσει την κατάσταση πριν τις εκλογές».
«Έχω ξεκαθαρίσει ότι δε θα κάνω τίποτα για να επιταχύνω την [επέκταση] του ΝΑΤΟ. Προσπαθώ να σας δώσω τώρα, σε αυτή τη συζήτηση, τη διαβεβαίωση που χρειάζεστε. Αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ώστε κανένας από τους δυο μας να μη φαίνεται πως συνθηκολογεί», δεσμεύτηκε επιδέξια ο Κλίντον. «Για εσάς, αυτό σημαίνει ότι δεν πρόκειται να αγκαλιάσετε την επέκταση. Για μένα, δε σημαίνει καμία συζήτηση για επιβράδυνση της διαδικασίας ή για αναμονή ή κάτι παρόμοιο».
Ήταν λοιπόν που ο Γιέλτσιν συμφώνησε να διατηρήσει μια ομερτά στο στρατιωτικό μπλοκ και να καταταγεί στο Συνεταιρισμό για την Ειρήνη. Παρά τα σχέδια για επέκταση του ΝΑΤΟ που ήταν ήδη καλά σχεδιασμένα μέχρι τότε και σε κίνηση, το Κρεμλίνο παρέμεινε σιωπηλό για τις εξελίξεις – η συναίνεση του προέδρου εξασφαλίστηκε περαιτέρω από την εκτεταμένη κρυφή και απροκάλυπτη βοήθεια των ΗΠΑ στην προεκλογική του εκστρατεία, η οποία ήταν θεμελιώδης για τη μεταμόρφωση ενός αρχικού 6% στις δημοσκοπήσεις σε μια εξαιρετικά άνετη νίκη.
Λιγότερο από τρία χρόνια αργότερα, η κατάρριψη της πρώην σοβιετικής σφαίρας από το ΝΑΤΟ άρχισε τελικά, με την ενσωμάτωση της Τσεχικής Δημοκρατίας, της Ουγγαρίας και της Πολωνίας. Αυτή η ώθηση αντιτάχθηκε από την πολιτεία, μεταξύ άλλων, από τον George Kennan – πρώην αφοσιωμένος «ψυχρός πολεμιστής» και βασικό πρόσωπο στη δημιουργία της συμμαχίας.
« Νομίζω ότι είναι η αρχή ενός νέου Ψυχρού Πολέμου… Οι Ρώσοι σταδιακά θα αντιδράσουν αρκετά αρνητικά και αυτό θα επηρεάσει τις πολιτικές τους. Νομίζω ότι είναι τραγικό λάθος. Δεν υπήρχε κανένας λόγος για αυτό. Κανείς δεν απειλούσε κανέναν άλλο» , είπε το Μάιο του 1998 , μετά την επικύρωση της διεύρυνσης από τη Γερουσία των ΗΠΑ. «Φυσικά, θα υπάρξει μια κακή αντίδραση από τη Ρωσία και τότε [οι επεκτατιστές του ΝΑΤΟ] θα πουν ότι πάντα σας λέγαμε πως έτσι είναι οι Ρώσοι – αλλά αυτό είναι απλώς λάθος».
Με τις εντάσεις μεταξύ Κιέβου και Μόσχας στο υψηλότερο σημείο όλων των εποχών, με το ζήτημα της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ στο επίκεντρο της επικίνδυνης διαμάχης, τα λόγια του Kennan δείχνουν σήμερα ότι η προειδοποίηση ενός προφήτη γίνεται τρομακτικά αληθινή.