Στις 7 Οκτωβρίου 1571 ο στόλος του Ιερού Συνασπισμού (Ισπανία, Βενετία, Γένοβα, Σαβοΐα, Νεάπολη και Σικελία, Παπικό Κράτος) συγκρούστηκε με τον στόλο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αν και ο τελευταίος ήταν μεγαλύτερος, ο ευρωπαϊκός στόλος νίκησε στην ναυμαχία λόγω της τεχνολογικής του υπεροχής και των στρατιωτικών καινοτομιών.
Του Βαγγέλη Χωραφά
Η Ναύπακτος και ο Πατραϊκός Κόλπος βρίσκονταν πάνω στη νοητή γραμμή που χώριζε τα οθωμανοκρατούμενα Βαλκάνια από την χριστιανική Μεσόγειο της Δύσης. Ήταν το πιθανότερο σημείο μιας σύρραξης Ανατολής-Δύσης, όπως δείχνουν και οι δύο μεγάλες ναυμαχίες στο Άκτιο το 31 π.Χ. και στην Πρέβεζα το 1538.
Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1453 και αφού διασφάλισαν την κυριαρχία τους στα Βαλκάνια, οι Οθωμανοί προσπάθησαν να καταλάβουν την Βιέννη το 1529. Παρά την αποτυχία της πολιορκίας, οι Οθωμανοί θεωρούσαν ότι αυτό αποτελεί μια πρόσκαιρη οπισθοδρόμηση και ότι θα έπρεπε να προσπαθήσουν ξανά, όπως και έγινε το 1683. Ενδιαμέσως, επιζητούσαν να σταθεροποιήσουν την κυριαρχία τους στην Ανατολική Μεσόγειο και να επεκταθούν και στην Δυτική Μεσόγειο.
Ο στόλος του Ιερού Συνασπισμού αναζητούσε τον οθωμανικό στόλο, πριν μπει ο χειμώνας και τα νερά της Μεσογείου δεν επέτρεπαν την διεξαγωγή μια αποφασιστικής ναυμαχίας μεταξύ κωπήλατων πλοίων. Αν οι Τούρκοι περνούσαν τον χειμώνα κοντά στην Δυτική Ευρώπη, τότε την άνοιξη θα μπορούσαν να εισβάλουν στην Αδριατική, απειλώντας ακόμα και την ίδια την Βενετία. Η ευκαιρία δόθηκε στις 7 Οκτωβρίου στην Ναύπακτο.
ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ
Στη Ναύπακτο, τα βαρύτερα και περισσότερα κανόνια, οι ταχύτεροι ρυθμοί βολών, τα πιο αξιόπιστα πυρομαχικά και οι καλύτερα εκπαιδευμένοι πυροβολητές, αποτελούσαν το μεγάλο ευρωπαϊκό πλεονέκτημα. Τα τουρκικά σκάφη ήταν περισσότερα, ελαφρύτερα και λιγότερο εξοπλισμένα από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Η Ναύπακτος σηματοδοτεί το πέρασμα σε μια νέα εποχή, στο τέλος των κωπήλατων πολεμικών πλοίων και στην ανατολή των ιστιοφόρων.
Το ευρωπαϊκό πλεονέκτημα ενίσχυαν τρεις ακόμα παράγοντες. Ο πρώτος ήταν οι 6 γαλεάσσες, αμφικίνητα πλοία (με ιστία και με κουπιά) και με τεράστια ισχύ πυρός για την εποχή. Ο δεύτερος ήταν τα ατσάλινα δίχτυα που προστάτευαν τις γαλέρες από τα ρεσάλτα. Ο τρίτος ήταν η σύσταση των πληρωμάτων των πλοίων. Μολονότι τα πληρώματα και στους σύο στόλους στη Ναύπακτο αποτελούνταν από δούλους, στους κωπηλάτες του Ιερού Συνασπισμού εξακολουθούσαν να υπάρχουν και ελεύθεροι πολίτες. Σε αντίθεση με τον τουρκικό στόλο στον οποίον δεν υπήρχε ούτε ένας ελεύθερος μαχητής.
Οι οικονομίες των χωρών του Ιερού Συνασπισμού ήταν, ως σύνολο, πολύ ισχυρότερες από την οικονομία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Δημοκρατία της Βενετίας τον 16ο αιώνα, σε ότι αφορά το εμπόριο και την επιρροή στην Μεσόγειο, ήταν ισοδύναμη των Οθωμανών. Η ισχύς της Βενετίας έγκειτο στην ικανότητα της να κατασκευάζει πολεμικά πλοία και όπλα σύμφωνα με τις αρχές της εξειδίκευσης και της καπιταλιστικής οργάνωσης της παραγωγής. Η Βενετία ήταν η πρώτη πόλη-κράτος στον κόσμο στην οποία εμφανίζονται στοιχεία της καπιταλιστικής οργάνωσης της οικονομίας. Η ελευθερία, η ελεύθερη επιχείρηση και η λειτουργία ενός τραπεζικού συστήματος, μετέτρεψαν την Βενετία σε ναυτική δύναμη και στην κοιτίδα του σύγχρονου καπιταλισμού. Ο Ναύσταθμος της Βενετίας ήταν σε θέση να καθελκύσει έναν στόλο από γαλέρες μέσα σε λίγες ημέρες χρησιμοποιώντας αρχές ναυπηγικής, οικονομίας και μαζικής παραγωγής, που ίσχυαν μέχρι τον 19ο αιώνα. Οι Οθωμανοί αντέγραψαν τον Ναύσταθμο και ίδρυσαν έναν πανομοιότυπο στο Χρυσό Κέρας, αλλά τα αποτελέσματα δεν ήταν τα ίδια. Ο Ναύσταθμος ήταν η έκφραση του καπιταλισμού και της συνταγματικής διακυβέρνησης της Βενετίας, που δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν υπό το καθεστώς της Πύλης.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ
Η ναυμαχία της Ναυπάκτου διήρκεσε περίπου 4 ώρες και ήταν μια αποφασιστική νίκη των Ευρωπαίων. Ο τουρκικός στόλος διαλύθηκε. Σχεδόν για έναν χρόνο, δεν υπήρχαν πλέον οθωμανικά πολεμικά στην Μεσόγειο.
Ωστόσο, ο Ιερός Συνασπισμός δεν κατάφερε να αξιοποιήσει το πλεονέκτημα του. Η Κύπρος παρέμεινε υπό κατοχή και η Ελλάδα δεν απελευθερώθηκε. Οι Οθωμανοί κατόρθωσαν να ξαναδημιουργήσουν τον στόλο τους και μέσα σε μια τετραετία μπορούσαν να επιχειρούν μέχρι και στην Τυνησία. Η νέα απειλή από την δυναστεία των Σαφαβιδών στην Ανατολή, εμπόδισε την Πύλη να ξαναδοκιμάσει να προωθηθεί στην Δυτική Μεσόγειο.
Με το πέρασμα των χρόνων ο Ιερός Συνασπισμός αποδιαρθρώθηκε. Μετά από δύο χρόνια, η Βενετία αποχώρησε από την συμμαχία και υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με τον σουλτάνο, ενώ ακολούθησε και η Ισπανία το 1580. Τους επόμενους δύο αιώνες, η οθωμανική επέλαση θα υπέτασσε την Κρήτη και την Ουγγαρία και θα κατέληγε για δεύτερη φορά, προ των πυλών της Βιέννης.
Ωστόσο η Ναύπακτος υπήρξε σημείο καμπής στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης. Από την στιγμή που αναχαιτίστηκαν οι Οθωμανοί, δεν υπήρξε άλλη αμφισβήτηση για την πορεία της Δυτικής Μεσογείου. Αποδείχτηκε ακόμα, ότι για να νικηθούν οι Οθωμανοί δεν χρειάζονταν η ενότητα όλων των Ευρωπαίων, ένας συνασπισμός μερικών μεσογειακών κρατών ήταν ικανός να αναχαιτίσει το δυσκίνητο οθωμανικό κράτος.
ΟΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ
Την ίδια περίοδο, χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία και η Ολλανδία διέθεταν καλύτερα και περισσότερα πλοία από τις γαλέρες που συγκρούστηκαν στη Ναύπακτο. Αυτό θα το διαπίστωναν σε λιγότερο από 20 χρόνια οι Ισπανοί όταν τα πλοία της Αρμάδας τους θα αποδεικνύονταν κατώτερα του βρετανικού στόλου που διέθετε καλύτερα όπλα, πληρώματα, αξιωματικούς και ιστιοφόρα.
Παράλληλα, οι Βορειοευρωπαίοι, μαζί με τους Ισπανούς και του Πορτογάλους, δηλαδή όλες οι χώρες που διέθεταν λιμάνια στον Ατλαντικό, παγίωναν με υπερπόντια ταξίδια την κτήση αποικιών και εμπορικών οδών στο Νέο Κόσμο και την Ασία, αποδεικνύοντας ότι τα στρατηγικής σημασίας σημεία δεν βρίσκονταν πλέον στην Μεσόγειο. Στη Ναύπακτο, οι Βορειοευρωπαίοι διαπίστωσαν ότι οι Οθωμανοί γίνονταν εμπόδιο για την ανάπτυξη των εμπορικών συμφερόντων τους στην Ανατολή και εγκαινίασαν νέους δρόμους γύρω από το Κέρας της Αφρικής.
Η ναυμαχία της Ναυπάκτου υπήρξε μια σύγκρουση ανάμεσα στους Νοτιοευρωπαίους και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, μια δύναμη του Νότου, σε μία εποχή που ο παγκόσμιος συσχετισμός ισχύος διαμορφώνονταν υπέρ του ευρωπαϊκού Βορρά. Από αυτόν τον ευρωπαϊκό Βορρά θα καθοριστούν τους επόμενους αιώνες οι παγκόσμιοι συσχετισμοί ισχύος.
Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1453 και αφού διασφάλισαν την κυριαρχία τους στα Βαλκάνια, οι Οθωμανοί προσπάθησαν να καταλάβουν την Βιέννη το 1529. Παρά την αποτυχία της πολιορκίας, οι Οθωμανοί θεωρούσαν ότι αυτό αποτελεί μια πρόσκαιρη οπισθοδρόμηση και ότι θα έπρεπε να προσπαθήσουν ξανά, όπως και έγινε το 1683. Ενδιαμέσως, επιζητούσαν να σταθεροποιήσουν την κυριαρχία τους στην Ανατολική Μεσόγειο και να επεκταθούν και στην Δυτική Μεσόγειο.
Ο στόλος του Ιερού Συνασπισμού αναζητούσε τον οθωμανικό στόλο, πριν μπει ο χειμώνας και τα νερά της Μεσογείου δεν επέτρεπαν την διεξαγωγή μια αποφασιστικής ναυμαχίας μεταξύ κωπήλατων πλοίων. Αν οι Τούρκοι περνούσαν τον χειμώνα κοντά στην Δυτική Ευρώπη, τότε την άνοιξη θα μπορούσαν να εισβάλουν στην Αδριατική, απειλώντας ακόμα και την ίδια την Βενετία. Η ευκαιρία δόθηκε στις 7 Οκτωβρίου στην Ναύπακτο.
ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ
Στη Ναύπακτο, τα βαρύτερα και περισσότερα κανόνια, οι ταχύτεροι ρυθμοί βολών, τα πιο αξιόπιστα πυρομαχικά και οι καλύτερα εκπαιδευμένοι πυροβολητές, αποτελούσαν το μεγάλο ευρωπαϊκό πλεονέκτημα. Τα τουρκικά σκάφη ήταν περισσότερα, ελαφρύτερα και λιγότερο εξοπλισμένα από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Η Ναύπακτος σηματοδοτεί το πέρασμα σε μια νέα εποχή, στο τέλος των κωπήλατων πολεμικών πλοίων και στην ανατολή των ιστιοφόρων.
Το ευρωπαϊκό πλεονέκτημα ενίσχυαν τρεις ακόμα παράγοντες. Ο πρώτος ήταν οι 6 γαλεάσσες, αμφικίνητα πλοία (με ιστία και με κουπιά) και με τεράστια ισχύ πυρός για την εποχή. Ο δεύτερος ήταν τα ατσάλινα δίχτυα που προστάτευαν τις γαλέρες από τα ρεσάλτα. Ο τρίτος ήταν η σύσταση των πληρωμάτων των πλοίων. Μολονότι τα πληρώματα και στους σύο στόλους στη Ναύπακτο αποτελούνταν από δούλους, στους κωπηλάτες του Ιερού Συνασπισμού εξακολουθούσαν να υπάρχουν και ελεύθεροι πολίτες. Σε αντίθεση με τον τουρκικό στόλο στον οποίον δεν υπήρχε ούτε ένας ελεύθερος μαχητής.
Οι οικονομίες των χωρών του Ιερού Συνασπισμού ήταν, ως σύνολο, πολύ ισχυρότερες από την οικονομία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Δημοκρατία της Βενετίας τον 16ο αιώνα, σε ότι αφορά το εμπόριο και την επιρροή στην Μεσόγειο, ήταν ισοδύναμη των Οθωμανών. Η ισχύς της Βενετίας έγκειτο στην ικανότητα της να κατασκευάζει πολεμικά πλοία και όπλα σύμφωνα με τις αρχές της εξειδίκευσης και της καπιταλιστικής οργάνωσης της παραγωγής. Η Βενετία ήταν η πρώτη πόλη-κράτος στον κόσμο στην οποία εμφανίζονται στοιχεία της καπιταλιστικής οργάνωσης της οικονομίας. Η ελευθερία, η ελεύθερη επιχείρηση και η λειτουργία ενός τραπεζικού συστήματος, μετέτρεψαν την Βενετία σε ναυτική δύναμη και στην κοιτίδα του σύγχρονου καπιταλισμού. Ο Ναύσταθμος της Βενετίας ήταν σε θέση να καθελκύσει έναν στόλο από γαλέρες μέσα σε λίγες ημέρες χρησιμοποιώντας αρχές ναυπηγικής, οικονομίας και μαζικής παραγωγής, που ίσχυαν μέχρι τον 19ο αιώνα. Οι Οθωμανοί αντέγραψαν τον Ναύσταθμο και ίδρυσαν έναν πανομοιότυπο στο Χρυσό Κέρας, αλλά τα αποτελέσματα δεν ήταν τα ίδια. Ο Ναύσταθμος ήταν η έκφραση του καπιταλισμού και της συνταγματικής διακυβέρνησης της Βενετίας, που δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν υπό το καθεστώς της Πύλης.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ
Η ναυμαχία της Ναυπάκτου διήρκεσε περίπου 4 ώρες και ήταν μια αποφασιστική νίκη των Ευρωπαίων. Ο τουρκικός στόλος διαλύθηκε. Σχεδόν για έναν χρόνο, δεν υπήρχαν πλέον οθωμανικά πολεμικά στην Μεσόγειο.
Ωστόσο, ο Ιερός Συνασπισμός δεν κατάφερε να αξιοποιήσει το πλεονέκτημα του. Η Κύπρος παρέμεινε υπό κατοχή και η Ελλάδα δεν απελευθερώθηκε. Οι Οθωμανοί κατόρθωσαν να ξαναδημιουργήσουν τον στόλο τους και μέσα σε μια τετραετία μπορούσαν να επιχειρούν μέχρι και στην Τυνησία. Η νέα απειλή από την δυναστεία των Σαφαβιδών στην Ανατολή, εμπόδισε την Πύλη να ξαναδοκιμάσει να προωθηθεί στην Δυτική Μεσόγειο.
Με το πέρασμα των χρόνων ο Ιερός Συνασπισμός αποδιαρθρώθηκε. Μετά από δύο χρόνια, η Βενετία αποχώρησε από την συμμαχία και υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με τον σουλτάνο, ενώ ακολούθησε και η Ισπανία το 1580. Τους επόμενους δύο αιώνες, η οθωμανική επέλαση θα υπέτασσε την Κρήτη και την Ουγγαρία και θα κατέληγε για δεύτερη φορά, προ των πυλών της Βιέννης.
Ωστόσο η Ναύπακτος υπήρξε σημείο καμπής στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης. Από την στιγμή που αναχαιτίστηκαν οι Οθωμανοί, δεν υπήρξε άλλη αμφισβήτηση για την πορεία της Δυτικής Μεσογείου. Αποδείχτηκε ακόμα, ότι για να νικηθούν οι Οθωμανοί δεν χρειάζονταν η ενότητα όλων των Ευρωπαίων, ένας συνασπισμός μερικών μεσογειακών κρατών ήταν ικανός να αναχαιτίσει το δυσκίνητο οθωμανικό κράτος.
ΟΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ
Την ίδια περίοδο, χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία και η Ολλανδία διέθεταν καλύτερα και περισσότερα πλοία από τις γαλέρες που συγκρούστηκαν στη Ναύπακτο. Αυτό θα το διαπίστωναν σε λιγότερο από 20 χρόνια οι Ισπανοί όταν τα πλοία της Αρμάδας τους θα αποδεικνύονταν κατώτερα του βρετανικού στόλου που διέθετε καλύτερα όπλα, πληρώματα, αξιωματικούς και ιστιοφόρα.
Παράλληλα, οι Βορειοευρωπαίοι, μαζί με τους Ισπανούς και του Πορτογάλους, δηλαδή όλες οι χώρες που διέθεταν λιμάνια στον Ατλαντικό, παγίωναν με υπερπόντια ταξίδια την κτήση αποικιών και εμπορικών οδών στο Νέο Κόσμο και την Ασία, αποδεικνύοντας ότι τα στρατηγικής σημασίας σημεία δεν βρίσκονταν πλέον στην Μεσόγειο. Στη Ναύπακτο, οι Βορειοευρωπαίοι διαπίστωσαν ότι οι Οθωμανοί γίνονταν εμπόδιο για την ανάπτυξη των εμπορικών συμφερόντων τους στην Ανατολή και εγκαινίασαν νέους δρόμους γύρω από το Κέρας της Αφρικής.
Η ναυμαχία της Ναυπάκτου υπήρξε μια σύγκρουση ανάμεσα στους Νοτιοευρωπαίους και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, μια δύναμη του Νότου, σε μία εποχή που ο παγκόσμιος συσχετισμός ισχύος διαμορφώνονταν υπέρ του ευρωπαϊκού Βορρά. Από αυτόν τον ευρωπαϊκό Βορρά θα καθοριστούν τους επόμενους αιώνες οι παγκόσμιοι συσχετισμοί ισχύος.
Σηματοδοτεί επίσης την απώλεια της κεντρικότητας της Μεσογείου, στον βαθμό που η οθωμανική επιρροή σε αυτήν αποδεικνύονταν ως εμπόδιο και όχι ως γέφυρα για την προσέγγιση της Ασίας και του πλούτου της.
Ο Καπουδάν Πασάς, επικεφαλής του οθωμανικού στόλου στη Ναύπακτο, έκανε αποτίμηση της ναυμαχίας σε δύο γραμμές «Ο στόλος της θεϊκά καθοδηγούμενης Αυτοκρατορίας αντιμετώπισε τον στόλο των άθλιων απίστων και η θέληση του Αλλάχ στράφηκε στην άλλη πλευρά».
Ο Θερβάντες που πολέμησε στη Ναύπακτο, γράφει στον Δον Κιχώτη «Όλος ο κόσμος κατάλαβε πόσο λάθος έκανε που πίστευε ότι οι Τούρκοι ήταν αήττητοι».
---
O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής https://www.geoeurope.org/, δημοσιεύει καθημερινά πρωτοτυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (https://www.facebook.com/vangelis.chorafas).