Του Βαγγέλη Χωραφά
Πρώτον, το θέμα της κατάκτησης «ζωτικού χώρου» για την Γερμανία ήταν καθοριστικό για τον Χίτλερ. Σε συνδυασμό με την εξόντωση των Εβραίων και άλλων μειονοτήτων απετέλεσε τους δύο άξονες που καθόριζαν τις κινήσεις του Χίτλερ. Η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα του άνοιγε τις προοπτικές για κατάκτηση ζωτικού χώρου στην Ανατολή.
Δεύτερον, η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα ήταν η μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση της ιστορίας. Το μέτωπο της αντιπαράθεσης ξεκίνησε από 2.400 χιλιόμετρα και έφτασε τις 4.000 χιλιόμετρα. Η συγκέντρωση ανθρώπων και στρατιωτικού υλικού είναι ανεπανάληπτη.
Τρίτον, η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα δεν ήταν μία πολεμική αναμέτρηση μεταξύ δύο κρατών, αλλά ένας πόλεμος εξολόθρευσης από την πλευρά των Ναζί. Οι απώλειες των Σοβιετικών πολιτών, στρατευμένων και αμάχων, προσέγγισαν τα 25-28 εκατομμύρια νεκρούς.
Τέταρτον, πόσο κοντά βρέθηκε ο Χίτλερ στην επιτυχία; Τον Δεκέμβριο 1941 οι Γερμανοί βρέθηκαν στα προάστεια της Μόσχας. Πριν από περίπου ενάμιση αιώνα ο Ναπολέων την κατάκτησε, αλλά αναγκάστηκε να αποσυρθεί. Αν την κατακτούσε ο Χίτλερ θα τελείωνε ο πόλεμος; Το πιθανότερο είναι πως όχι. Η ΕΣΣΔ είχε τεράστια έκταση η οποία δεν μπορούσε να κατακτηθεί και η τότε ηγεσία δεν ήθελε να συμβιβαστεί. Το μόνο που θα μπορούσε να συμβεί θα ήταν η παράταση του πολέμου, αλλά το αποτέλεσμα δεν θα άλλαζε.
Πέμπτο, η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα ενίσχυσε το σοσιαλιστικό σύστημα στην ΕΣΣΔ και την τότε ηγετική του ομάδα υπό τον Στάλιν. Και αυτό έγινε μέσα από την ενίσχυση της διάστασης του πατριωτισμού που αναπτύχθηκε στον λαό, για την υπεράσπιση της χώρας από την εξαφάνιση.
ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ
Ποιοι είναι οι λόγοι, σε επίπεδο στρατηγικής, που οδήγησαν σε ήττα την Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα;
Πρώτον, το αχανές μέτωπο του πολέμου. Ένα μέτωπο σχεδόν 4.000 χιλιομέτρων δεν μπορεί να υποστηριχτεί ούτε σε επίπεδο στρατιωτικών δυνάμεων, ούτε σε επίπεδο επιμελητείας.
Δεύτερον, ο παράγοντας του κλίματος που επιτρέπει στην Ρωσία επιχειρήσεις από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο. Μετά το μέτωπο γίνεται αδιάβατο για έξι μήνες. Ο Χίτλερ άργησε να επιτεθεί ενάντια στην Ελλάδα, ξεκίνησε στις 6 Απριλίου 1941, ενώ τότε θα έπρεπε να είχε ήδη τελειώσει. Η αντίσταση των Ελλήνων και η μάχη της Κρήτης που κράτησε μέχρι την 1η Ιουνίου, τον έβγαλαν τελείως εκτός προγράμματος. Η ιστορία έχει αναγνωρίσει αυτή την συμβολή στην Ελλάδα.
Τρίτον, η ταχύτατα αυξανόμενη αριθμητική υπεροπλία του Κόκκινου Στρατού, τόσο σε έμψυχο δυναμικό, όσο και σε εξοπλισμούς, η οποία γρήγορα άλλαξε τους συσχετισμούς. Δεν υπήρχε τρόπος αντιμετώπισης από την Γερμανία.
Τέταρτον, το στρατηγικό λάθος του Χίτλερ να εμπλέξει την Γερμανία σε δύο πολεμικά μέτωπα. Αυτό της Δύσης, στο οποίο είχε νικήσει, αλλά χωρίς να καταβάλει την Μεγάλη Βρετανία και αυτό της Ανατολής το οποίο υποτίμησε. Όπως και ο Ναπολέων έκανε το ίδιο λάθος. Δεν μπορείς να κατακτήσεις ολόκληρη την Ευρώπη, αν δεν έχεις λύσει το πρόβλημα της Μεγάλης Βρετανίας.
Πέμπτο, το τότε σοβιετικό σύστημα διοίκησης του στρατού, αποδείχτηκε ανώτερο του γερμανικού, τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό με πολύ ικανούς στρατηγούς, όσο και σε διαδικασίες διεξαγωγής επιχειρήσεων.
Τελικά, η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα κατέληξε να καταστήσει την ΕΣΣΔ, ισχυρότερη από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες μαζί. Την κατέστησε παγκόσμια υπερδύναμη, συγκρίσιμη μόνο με τις ΗΠΑ.
Η ΡΩΣΙΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΚΤΗΘΕΙ
Η εδαφική έκταση της ΕΣΣΔ/Ρωσίας είναι τεράστια, αποτελεί την καρδιά (heartland) του παγκόσμιου συστήματος. Οι εμπειρίες του Ναπολέοντα και του Χίτλερ απέδειξαν ότι αυτός ο χώρος δεν μπορεί να κατακτηθεί.
Όμως, αυτή η προοπτική της κατάκτησης άρχισε να χάνει την σημασία της με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην εποχή των πυρηνικών όπλων που ανοίγονταν, οι κατακτήσεις εδάφους έπαψαν να έχουν την ίδια σημασία. Κανένας δεν θα ξαναδοκίμαζε την κατάκτηση της ΕΣΣΔ/Ρωσίας.
Αν η Ρωσία δεν μπορεί να κατακτηθεί, τι μπορεί να γίνει; Υπήρξαν δύο απαντήσεις από την πλευρά των ΗΠΑ Και της Δύσης.
Πρώτον, μπορεί να περικυκλωθεί. Ακολουθώντας την θεωρία του Nickolas Spykman για τον δακτύλιο (rimland), η ΕΣΣΔ/Ρωσία περικυκλώθηκε από κράτη που ανήκουν στην Δύση. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991 και την απορρόφηση κάποιων buffer-states από την Δύση , αυτή η περικύκλωση ήρθε πιο κοντά στα σύνορα της Ρωσίας. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται.
Δεύτερον, μπορεί να απομονωθεί. Αυτό αφορούσε κυρίως τον οικονομικό τομέα. Ο στόχος ήταν ο περιορισμός της πρόσβασης της ΕΣΣΔ στην παγκόσμια αγορά. Η δημιουργία της ΚΟΜΕΚΟΝ το 1949 δεν κατάφερε να διασώσει την οικονομία της ΕΣΣΔ από τις παθογένειες που την οδήγησαν στον οικονομικό μαρασμό.
Σήμερα η Ρωσία έχει πρόσβαση στην παγκόσμια αγορά, αλλά η γεωπολιτική περικύκλωση συνεχίζεται. Επί προεδρίας Ομπάμα, οι ΗΠΑ υποβάθμισαν την Ρωσία στο status της περιφερειακής υπερδύναμης. Πρόσφατα, η κυβέρνηση Μπάιντεν την επανάφερε στο status της Μεγάλης Δύναμης, την οποία το ΝΑΤΟ πρέπει να αντιμετωπίσει.
Την εποχή των πυρηνικών όπλων και του πολέμου από το διάστημα, το δόγμα της εδαφικής κατάκτησης απομακρύνεται από το προσκήνιο. Τώρα υπάρχουν άλλοι τρόποι διεξαγωγής πολέμων. Καταλήψεις χωρών του μεγέθους του Βιετνάμ, του Ιράκ, ή του Αφγανιστάν αποδεικνύονται αδιέξοδοι.
Η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, έρχεται να μας θυμίσει ότι ήταν η μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση στην σύγχρονη ιστορία και να συμβολίσει τις θυσίες, την αντίσταση και την ανατροπή για να ξεριζωθεί η ναζιστική απειλή από την Ευρώπη.
*O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής https://www.geoeurope.org/, δημοσιεύει καθημερινά πρωτοτυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (https://www.facebook.com/vangelis.chorafas).