Στις 22 Ιουνίου 1944 εκδηλώθηκε η μεγαλύτερη σοβιετική επίθεση στο Ανατολικό Μέτωπο (Επιχείρηση “Μπαγκρασιόν”). Την επομένη το 1ο Λευκορωσικό Μέτωπο (σχηματισμός αντίστοιχος της Ομάδας Στρατιών στους δυτικούς στρατούς), υπό τον Ροκοσόφσκι, άρχισε την επίθεσή του κατά της Γερμανικής 9ης Στρατιάς, η οποία κάλυπτε το μέτωπο της Ομάδας Στρατιών (ΟΣ) «Κέντρο» από το την εισέχουσα του Ρογκάτσεφ, μέχρι την επικαμπή των ελών του Πρίπετ (Πριπιάτ).
Από: history-point.gr
Η 9η Στρατιά, υπό τον στρατηγό Γιόρνταν είχε αναπτύξει στο αριστερό της το ΧΧΧV Σώμα Στρατού (ΣΣ) με τις 134η, 296η, 6η, 383η και 45η Μεραρχίες Πεζικού (ΜΠ), από Βορρά προς Νότο, όλες παρατεταγμένες στη πρώτη γραμμή. Το κέντρο της Στρατιάς αποτελούσε το ΧΧΧΧΙ Σώμα Πάντσερ (ΣΠα), με τις 35η , 36η και 129η ΜΠ και το δεξιό το LV ΣΣ με τις 292η και 102η ΜΠ. Ως εφεδρεία η Στρατιά διέθετε την 707η Μεραρχία Ασφαλείας Συγκοινωνιών και την καταπονημένη 20η Μεραρχία Πάντσερ (ΜΠα). Η τελευταία είχε ταχθεί σε δεύτερο κλιμάκιο, πίσω από το υπέρ εκτεταμένο ΧΧΧV ΣΣ.
Στην ευθύνη της Στρατιάς υπάγονταν και το «φρούριο», η οχυρωμένη πόλη του Μπόρμπουισκ. Η 9η Στρατιά, διαθέτοντας 12 μεραρχίες μπορούσε να θεωρηθεί ένας πολύ ισχυρός σχηματισμός. Ωστόσο το μέτωπο που όφειλε να καλύψει ξεπερνούσε τα 300 χλμ. Έτσι κάθε γερμανική μεραρχία πρώτης γραμμής είχε να υπερασπιστεί μέτωπο μήκους 30 χλμ. κατά μέσο όρο. Ιδιαίτερα μικρή επάνδρωση μετώπου παρουσιάζονταν στην περιοχή της σοβιετικής εισέχουσας, βόρεια του Ρογκάτσεφ, όπου και το σημείο συνδέσμου της 9ης και της 4ης Στρατιάς. Τον επικίνδυνο αυτό τομέα κάλυπταν η 57η ΜΠ της 4ης Στρατιάς και η 134η ΜΠ της 9ης Στρατιάς. Στο σημείο εκείνο όμως ο στρατηγός Ροκοσόφσκι είχε συγκεντρώσει την αυγή της 23ης Ιουνίου την 3η Στρατιά του που παρέτασσε πέντε σώματα πεζικού (13 μεραρχίες) και το 9ο Τεθωρακισμένο Σώμα (ΤΘΣΣ) με τρεις τεθωρακισμένες και μια μηχανοκίνητη ταξιαρχίες. Στο κέντρο του ο Ροκοσόφσκι έταξε την 48η Στρατιά του με 3 σώματα πεζικού (9 Μεραρχίες Τυφεκιοφόρων – ΜΤΦ), με αποστολή επιτήρησης του γερμανικού «Κέντρο».
Αντίθετα συγκέντρωσε επίσης πολύ ισχυρές δυνάμεις και κατά του γερμανικού δεξιού, απέναντί στο οποίο έταξε τρεις στρατιές, την 61η, την 28η και την ισχυρή 65η, η οποία διέθετε δύο σώματα πεζικού, ένα τεθωρακισμένο και ένα μηχανοκίνητο. Ως εφεδρεία ο Ροκοσόφσκι διέθετε και τμήματα ιππικού. Από τη διάταξη και μόνο των σοβιετικών δυνάμεων εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι το σχέδιο του Ροκοσόφσκι ήταν να συντρίψει τις δύο πτέρυγες της Γερμανικής 9ης Στρατιάς, να την περικυκλώσει και να την καταστρέψει. Η διοίκηση της 9ης Στρατιάς δεν γνώριζε φυσικά τη σοβιετική διάταξη, θα μπορούσε όμως να αντιληφθεί ότι η υπεράσπιση της εισέχουσας του Ρογκάτσεφ από μια μόνο μεραρχία περιέκλειε σοβαρούς κινδύνους. Από την άλλη το μέτωπο της 9ης Στρατιάς ήταν τόσο εκτεταμένο και οι μεραρχίες κατείχαν τόσο μεγάλους τομείς που δεν υπήρχαν δυνάμεις να καλύψουν το κενό.
Ο σοβιετικός οδοστρωτήρας σε δράση
Η σοβιετική επίθεση εξελίχθηκε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όπως και κατά των άλλων στρατιών της ΟΣ «Κέντρο». Της επίθεσης προηγήθηκαν εγχειρήματα ομάδων εφόδου, τα οποία αποκρούστηκαν παντού, εκτός δύο περιπτώσεων. Ο Ροκοσόφσκι εξαπέλυσε τότε – στις 04.00- τον κύριο βομβαρδισμό του απίστευτα ισχυρού πυροβολικού του. «Βλήματα από αμέτρητα πυροβόλα κάθε διαμετρήματος ανέσκαπταν τις γερμανικές θέσεις. Γιγαντιαίοι κρατήρες άλλαζαν τη μορφή του τοπίου. Παντού υπήρχαν κρατήρες από οβίδες και ξανά κρατήρες. Μέσα σε αυτό το πανδαιμόνιο της φωτιάς, των εκρήξεων, της συντριβής ανθρώπων, όπλων και θέσεων, ο βρυχηθμός των μεμονωμένων πυροβόλων δεν μπορούσε να ακουστεί.
“Τα εχθρικά κωλύματα ανατινάζονταν, τα αμπρί ισοπεδώνονταν, θάβονταν, σειρές χαρακωμάτων κονιορτοποιούνταν. Απευθείας πλήγματα έπληξαν θέσεις πολυβόλων, θέσεις όλμων. “Οι θέσεις του εχθρικού πυροβολικού απλά εξαφανίστηκαν μέσα σε ένα σύννεφο γκρίζου καπνού. Μπορούσες να δεις πυροβόλα να πετούν στον αέρα, ενώ τα πυρομαχικά τους ανατινάζονταν. Νεκροί και καταματωμένοι ετοιμοθάνατοι άνδρες βρίσκονταν παντού ανάμεσα στις στήλες των εκρήξεων, στο ανασκαμμένο έδαφος.
“Όσοι επέζησαν λούφαζαν βαθιά σε ότι είχε απομείνει από τα χαρακώματά τους, χωρίς να ενδιαφέρονται να μάθουν τι συνέβαινε στην επιφάνεια της γης. Αεροσκάφη με το έμβλημα του ερυθρού αστέρα κυριαρχούσαν ψηλά, ρίχνοντας βόμβες και αφήνοντας πίσω τους στήλες καπνού. Μετά από αυτό οι σοβιετικές μεραρχίες επιτέθηκαν». Με τον τρόπο αυτό περιέγραψε Ρώσος αξιωματικός τον αρχικό βομβαρδισμό των γερμανικών θέσεων από το πυροβολικό του Ροκοσόφσκι και την Ερυθρά Αεροπορία. Για τους Γερμανούς ήταν σαν η κόλαση να είχε ανοίξει τα φλογισμένα της σπλάχνα και να ετοιμαζόταν να τους καταπιεί.
Ήταν ο απόλυτος τρόμος, ο ίδιος ο Χάροντας που φτερούγιζε πάνω από το πεδίο αυτό του θανάτου, στο οποίο η μεγαλομανία του Χίτλερ τους είχε καταδικάσει, καθώς αρνήθηκε κάθε πρόταση για ευνοϊκότερη ανάπτυξη των γερμανικών δυνάμεων, επιμένοντας τυφλά στην υπεράσπιση και των “οχυρών”, κατά αυτόν, πόλων – φρουρίων. Η Σοβιετική 3η Στρατιά, υπό τον στρατηγό Γκορμπάτοφ πέτυχε να διασπάσει το γερμανικό μέτωπο, στο σημείο συνδέσμου της 4ης και της 9ης Στρατιάς, σε βάθος 10 χλμ. Η 48η Στρατιά εκτέλεσε περιορισμένες επιθέσεις μόνο, περισσότερο για να απασχολήσει τις απέναντί της γερμανικές δυνάμεις. Επίσης και η επίθεση της 65ης Στρατιάς του στρατηγού Μπετόφ εξελίχθηκε τόσο καλά που ο διοικητής της αποφάσισε να επιχειρήσει ήδη εκμετάλλευση του ρήγματος που οι δυνάμεις του είχαν ήδη διανοίξει στο γερμανικό μέτωπο, που ακόμα κάπνιζε από τον βομβαρδισμό.
Ο στρατηγός Μπατόφ έριξε μέσα στο ρήγμα που είχε ανοίξει το πεζικό του το 1ο ΤΘ Σώμα της Φρουράς, το οποίο διέθετε τέσσερις ΤΘΤ, περίπου 250-300 άρματα. Η επέλαση των σοβιετικών αρμάτων σύντριψε και τους τελευταίους θύλακες αντίστασης των Γερμανών. Μέχρι το βράδυ της 23 Ιουνίου το ρήγμα που είχαν πετύχει οι Σοβιετικοί έφτανε σε βάθος τα 8 χλμ. σε μήκος 24 χλμ.
Η πυροσβεστική αντλία… 20η ΜΠα
Ο διοικητής του ΧΧΧΧΙ ΣΠρ, στρατηγός Βάιντλινγκ, παρόλα αυτά διατηρούσε την αισιοδοξία του και πίστευε ότι μπορούσε να ανατρέψει την κατάσταση. Υπολόγιζε ότι θα του διατίθονταν η μόνη σοβαρή εφεδρεία της 9ης Στρατιάς, η 20η Μεραρχία Πάντσερ. Η 20η ΜΠα είχε συγκροτηθεί το φθινόπωρο του 1940. Βρισκόταν στο Ανατολικό Μέτωπο από το 1941. Διοικητής της ήταν ο αντιστράτηγος Μόρτιμερ φον Κέσελ, ένας έμπειρος αξιωματικός των πάντσερ με δράση και στο Κούρσκ.
Η μεραρχία όμως δεν ήταν πλήρης. Διέθετε το 21ο Σύνταγμα Πάντσερ, αλλά η 2η Επιλαρχία βρισκόταν στην Γερμανία για αναδιοργάνωση. Παρούσα ήταν μόνο η 1η Επιλαρχία η οποία διέθετε 71 άρματα Pz IV με πυροβόλα των 75mm. 48 διαμετρημάτων. Επίσης διέθετε το 59ο και 112ο Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ, το 92ο Σύνταγμα Πυροβολικού και λοιπές μεραρχιακές μονάδες. Η 20η ΜΠα, με την πρώτη είδηση ότι οι Σοβιετικοί είχαν διασπάσει το μέτωπο στο σημείο συνδέσμου με την 4η Στρατιά, διατάχθηκε να σπεύσει αμέσως στην περιοχή με αποστολή την ανασυγκόλληση του μετώπου.
Πράγματι η μεραρχία, ταγμένη πίσω από το ΧΧΧV ΣΣ κινήθηκε αμέσως προς την περιοχή και ενεπλάκη με τα τμήματα της Σοβιετικής 3ης Στρατιάς. Ο συνταγματάρχης Φρίκε, υπασπιστής του 59ου Συντάγματος Γρεναδιέρων περιέγραψε τη σκηνή:
«Η επίθεσή μας άρχισε με τους Γρεναδιέρους να μάχονται πεζοί υποστηριζόμενοι από τα πυροβόλα των αρμάτων. Ξαφνικά όμως, καθώς η επίθεσή μας εξελισσόταν διαταχθήκαμε να σταματήσουμε. Η διαταγή έλεγε να απεμπλακούμε άμεσα και να κινηθούμε αμέσως νότια για να αντιμετωπίσουμε μια σοβαρή εχθρική επίθεση». Τι είχε συμβεί; Απλώς η γερμανική διοίκηση, ελλείψει δυνάμεων, θεώρησε ότι θα μπορούσε να μεταβάλει την 20η ΜΠα σε αλογάκι του λούνα Παρκ, στέλνοντας την να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις δύο σοβιετικών στρατιών σε δύο διαμετρικά αντίθετα σημεία του ορίζοντα!
“Ωστόσο η μεραρχία, ήδη εμπλεγμένη στον αγώνα με τα τμήματα της 3ης Σοβιετικής Στρατιάς, δεν ήταν σε θέση να απαγκιστρωθεί τόσο εύκολα, όσο η διοίκηση πίστευε και να σπεύσει ως πυροσβεστική αντλία στο σημείο της μεγαλύτερης ακόμα καταστροφής που είχε επιφέρει στους Γερμανούς η επίθεση της Σοβιετικής 65ης Στρατιάς. Αν εν μέσω της μάχης μια μονάδα λάβει διαταγή να απεμπλακεί από τον αντίπαλο έχει σοβαρό πρόβλημα. “Ήταν εξαιρετικά δύσκολο να απαγκιστρωθούμε από έναν αντίπαλο ισχυρό σε τεθωρακισμένα. Οι οδοί πίσω μας ήταν γεμάτοι από οχήματα μεταφοράς καυσίμων και πυρομαχικών και πέραν των δρόμων το έδαφος ήταν ελώδες και δεν μπορούσαν να κινηθούμε. Δεχόμασταν συνεχώς επιθέσεις από αέρος. Επίσης θέλαμε να διακομίσουμε και τους τραυματίες μας. Δεν μπορούσαμε να τους αφήσουμε πίσω», κατέληγε.
Ο φον Κέσελ αποφάσισε τότε να αφήσει μια ίλη αρμάτων προς άμεση υποστήριξη της 134ης ΜΠ και να κινηθεί με τα λοιπά στοιχεία της Μεραρχίας προς Νότο. Το κατάφερε και στις 06.00 της 24ης Ιουνίου η 20η Πάντσερ εντάχθηκε επίσημα στη δύναμη του ΧΧΧΧΙ ΣΠα. Αμέσως διατάχθηκε να επιτεθεί κατά των σοβιετικών αιχμών με το πεζικό της σε πρώτο κλιμάκιο και τα άρματα σε δεύτερο. Η μεραρχία αγωνίστηκε καλά, αλλά τα σοβιετικά άρματα υπερείχαν αριθμητικά σε αναλογία 6:1. Αν και κατέστρεψε 60 σοβιετικά άρματα η 20η ΜΠα απέμεινε με 40 δικά της σε κατάσταση λειτουργίας και υποχρεώθηκε ενώπιον της σοβιετικής πλημμυρίδας να αναδιπλωθεί, μαχόμενη πάντα έναντι συντριπτικά υπέρτερων εχθρικών δυνάμεων.
O στρατηγός Γιόρνταν αντελήφθη τότε ότι μόνη η 20η Πάντσερ αδυνατούσε να συγκρατήσει τους Σοβιετικούς και στους δύο τομείς όπου είχαν επιτύχει διάσπαση του γερμανικού μετώπου. Έκρινε δε ότι η διάσπαση στον τομέα του ΧΧΧV ΣΣ, ανατολικά του Μπόμπρουισκ, ήταν πιο επικίνδυνη, γιατί αν αφήνονταν ανεξέλεγκτη οι σοβιετικές αιχμές απειλούσαν να αποκόψουν τα δύο τρίτα της 9ης Στρατιάς και να τα παγιδεύσουν με μεταξύ των αρμάτων τους και των ελών του Πρίπετ. Ο Γιόρνταν ζήτησε από τον διοικητή της ΟΣ “Κέντρο”στρατάρχη Μπους είτε να επιτρέψει την υποχώρηση του ΧΧΧV ΣΣ, είτε να του στείλει ενισχύσεις. Ο Μπους απάντησε : «Τα αιτήματά σας ήταν αναμενόμενα. Πρέπει όμως να κρατήσετε το Ζλόμπιν, είναι συγκοινωνιακός κόμβος. Δεν μπορώ να συμφωνήσω σε τίποτα μαζί σας απόψε. Πρέπει πρώτα να μιλήσω με την ΟΚΗ (γερμανική Ανωτάτη Διοίκηση Στρατού) και είναι πολύ αργά να το κάνω τώρα»!
Ξεροκεφαλιά και συντριβή
Στο πολεμικό ημερολόγιο της 9ης Στρατιάς, στην καταχώρηση της 25ης Ιουνίου, αναφέρονται τα εξής : «Από τη στιγμή που η ΟΣ δεν μας στέλνει ενισχύσεις, η 9η Στρατιά δεν είναι σε θέση να συγκρατήσει τον εχθρό στον τομέα του ΧΧΧV ΣΣ, όταν μάλιστα η 20η ΜΠα έχει σταλεί στον τομέα του ΧΧΧΧΙ ΣΠα. Η επίθεσή της εκεί, εναντίον ενός ολόκληρου εχθρικού σώματος αρμάτων, σε ελώδες μάλιστα έδαφος, δεν έχει καμιά πιθανότητα επιτυχίας». Ο στρατηγός Γιόρνταν είχε αντιληφθεί πλέον την ανικανότητα του Μπούς να συντονίσει και να κατευθύνει μια ταχέως εξελισσόμενη μάχη, σε ευρύ μέτωπο.
«Το επιτελείο της 9ης Στρατιάς έχει απολύτως συνειδητοποιήσει τις καταστροφικές συνέπειες όλων αυτών των διαταγών που εκπορεύονται από την ΟΣ. Παρόλα αυτά είμαι υποχρεωμένος να τις εκτελώ, εφόσον ένας διοικητής, πρέπει να ακολουθεί τις διαταγές των ανωτέρων του, ακόμα και αν δεν συμφωνεί με αυτές. Ωστόσο πίσω από αυτή τη συμπεριφορά του στρατάρχη δεν μπορώ να δω διακρίνω έναν διοικητή που προσπαθεί να κάνει το καλύτερο, αλλά απλώς τον εκτελεστή διαταγών τις οποίες οι εξελίξεις έχουν ήδη ξεπεράσει, τη στιγμή της έκδοσής τους», έγραφε ο Γιόρνταν στο ημερολόγιο του. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ο Γιόρνταν δεν είχε πλέον αμφιβολίες για την τύχη της 9ης Στρατιάς του.
Το πρωί της 26ης Ιουνίου είχε ήδη καταστεί φανερό ότι η 20η ΜΠα αδυνατούσε να συγκρατήσει την σοβιετική προέλαση νότια του Μπόμπρουισκ και διατάχθηκε να απαγκιστρωθεί ξανά και να προσπαθήσει να καλύψει τις νοτιοδυτικές οδεύσεις προς την πόλη. Οι Σοβιετικοί όμως είχαν ανατινάξει μια ζωτικής σημασίας γέφυρα, η οποία αποτελούσε σημείο υποχρεωτικής διάβασης για τους Γερμανούς. Έτσι η 20η ΜΠα υποχρεώθηκε να εκτελέσει μια μεγάλου μήκους παράκαμψη για να βρεθεί στις νέες θέσεις που διατάχθηκε να καταλάβει. Ωστόσο μόνο μέρος της Μεραρχίας κατάφερε να περάσει από τη γέφυρα της Τιτόφκα, βόρεια του Μπόμπρουισκ, πριν και αυτή η γέφυρα καταληφθεί από τις σοβιετικές δυνάμεις που είχαν συντρίψει το ΧΧΙΙ ΣΣ της 4ης Στρατιάς και τώρα προήλαυναν ανενόχλητες στα γερμανικά μετόπισθεν.
Την ίδια ώρα σοβιετικά τεθωρακισμένα του 1ου Λευκορωσικού Μεετώπου προήλαυναν δυτικά με στόχο το Μπαρανόβιτσι και την πλήρη κύκλωση της 9ης Στρατιάς. Στις 26 Ιουνίου ο Μπους έγινε δεκτός από τον Χίτλερ και προσπάθησε να πείσει τον «Φύρερ» να εγκαταλείψει την τακτική της στατικής άμυνας και να επιτρέψει την γενική υποχώρηση της ΟΣ πριν να είναι αργά. Μαζί με τον στρατάρχη Μπους είχε μεταβεί στο αρχηγείο του Χίτλερ και ο στρατηγός Γιόρνταν για να απολογηθεί για την διαχείριση της 9η Στρατιάς και της 20ης ΜΠα. Ο Χίτλερ έδωσε την έγκρισή του να υποχωρήσει η 9η Στρατιά στην «τοποθεσία του Μπόμπρουισκ», χωρίς να γνωρίζει ότι οι Σοβιετικοί κατείχαν ήδη το μεγαλύτερο μέρος της τοποθεσίας και είχαν ήδη περικυκλώσει τις περισσότερες μεραρχίες της 9ης Στρατιάς.
Ο Χίτλερ κατηγόρησε τον Γιόρνταν για τον χειρισμό της 20ης ΜΠα, υποστηρίζοντας διάφορες απόψεις, σχετικά με το πώς θα είχε καλύτερα αξιοποιηθεί, ακόμα και την άποψη ότι η Μεραρχία θα μπορούσε να διαχωριστεί σε δύο τακτικά συγκροτήματα, το καθένα από τα οποία θα αναλάμβανε να σταματήσει τις δύο σοβιετικές αιχμές βόρεια και νότια του Μπόμπρουισκ! Και όλα αυτά η 20η ΜΠα, κατά τον Χίτλερ, θα μπορούσε να τα επιτύχει με τα 71 άρματα που διέθετε, έχοντας απέναντι μερικά σοβιετικά τεθωρακισμένα και μηχανοκίνητα σώματα. Ακόμα και για τον Χίτλερ η σκέψη αυτή ήταν τερατώδης. Ο Γιόρνταν πάντως θυσιάστηκε και απομακρύνθηκε από τη διοίκηση της στρατιάς, όπως και Μπους. Μαζί τους “τελείωσε” και η 9η Στρατιά σε μια ευρύτερη καταστροφή που έκανε την ήττα στο Στάλινγκραντ να φαντάζει σχολική εκδρομή. Η στρατιά έχασε τις μέρες αυτές 80.000 άνδρες της.
Η 9η Στρατιά, υπό τον στρατηγό Γιόρνταν είχε αναπτύξει στο αριστερό της το ΧΧΧV Σώμα Στρατού (ΣΣ) με τις 134η, 296η, 6η, 383η και 45η Μεραρχίες Πεζικού (ΜΠ), από Βορρά προς Νότο, όλες παρατεταγμένες στη πρώτη γραμμή. Το κέντρο της Στρατιάς αποτελούσε το ΧΧΧΧΙ Σώμα Πάντσερ (ΣΠα), με τις 35η , 36η και 129η ΜΠ και το δεξιό το LV ΣΣ με τις 292η και 102η ΜΠ. Ως εφεδρεία η Στρατιά διέθετε την 707η Μεραρχία Ασφαλείας Συγκοινωνιών και την καταπονημένη 20η Μεραρχία Πάντσερ (ΜΠα). Η τελευταία είχε ταχθεί σε δεύτερο κλιμάκιο, πίσω από το υπέρ εκτεταμένο ΧΧΧV ΣΣ.
Στην ευθύνη της Στρατιάς υπάγονταν και το «φρούριο», η οχυρωμένη πόλη του Μπόρμπουισκ. Η 9η Στρατιά, διαθέτοντας 12 μεραρχίες μπορούσε να θεωρηθεί ένας πολύ ισχυρός σχηματισμός. Ωστόσο το μέτωπο που όφειλε να καλύψει ξεπερνούσε τα 300 χλμ. Έτσι κάθε γερμανική μεραρχία πρώτης γραμμής είχε να υπερασπιστεί μέτωπο μήκους 30 χλμ. κατά μέσο όρο. Ιδιαίτερα μικρή επάνδρωση μετώπου παρουσιάζονταν στην περιοχή της σοβιετικής εισέχουσας, βόρεια του Ρογκάτσεφ, όπου και το σημείο συνδέσμου της 9ης και της 4ης Στρατιάς. Τον επικίνδυνο αυτό τομέα κάλυπταν η 57η ΜΠ της 4ης Στρατιάς και η 134η ΜΠ της 9ης Στρατιάς. Στο σημείο εκείνο όμως ο στρατηγός Ροκοσόφσκι είχε συγκεντρώσει την αυγή της 23ης Ιουνίου την 3η Στρατιά του που παρέτασσε πέντε σώματα πεζικού (13 μεραρχίες) και το 9ο Τεθωρακισμένο Σώμα (ΤΘΣΣ) με τρεις τεθωρακισμένες και μια μηχανοκίνητη ταξιαρχίες. Στο κέντρο του ο Ροκοσόφσκι έταξε την 48η Στρατιά του με 3 σώματα πεζικού (9 Μεραρχίες Τυφεκιοφόρων – ΜΤΦ), με αποστολή επιτήρησης του γερμανικού «Κέντρο».
Αντίθετα συγκέντρωσε επίσης πολύ ισχυρές δυνάμεις και κατά του γερμανικού δεξιού, απέναντί στο οποίο έταξε τρεις στρατιές, την 61η, την 28η και την ισχυρή 65η, η οποία διέθετε δύο σώματα πεζικού, ένα τεθωρακισμένο και ένα μηχανοκίνητο. Ως εφεδρεία ο Ροκοσόφσκι διέθετε και τμήματα ιππικού. Από τη διάταξη και μόνο των σοβιετικών δυνάμεων εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι το σχέδιο του Ροκοσόφσκι ήταν να συντρίψει τις δύο πτέρυγες της Γερμανικής 9ης Στρατιάς, να την περικυκλώσει και να την καταστρέψει. Η διοίκηση της 9ης Στρατιάς δεν γνώριζε φυσικά τη σοβιετική διάταξη, θα μπορούσε όμως να αντιληφθεί ότι η υπεράσπιση της εισέχουσας του Ρογκάτσεφ από μια μόνο μεραρχία περιέκλειε σοβαρούς κινδύνους. Από την άλλη το μέτωπο της 9ης Στρατιάς ήταν τόσο εκτεταμένο και οι μεραρχίες κατείχαν τόσο μεγάλους τομείς που δεν υπήρχαν δυνάμεις να καλύψουν το κενό.
Ο σοβιετικός οδοστρωτήρας σε δράση
Η σοβιετική επίθεση εξελίχθηκε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όπως και κατά των άλλων στρατιών της ΟΣ «Κέντρο». Της επίθεσης προηγήθηκαν εγχειρήματα ομάδων εφόδου, τα οποία αποκρούστηκαν παντού, εκτός δύο περιπτώσεων. Ο Ροκοσόφσκι εξαπέλυσε τότε – στις 04.00- τον κύριο βομβαρδισμό του απίστευτα ισχυρού πυροβολικού του. «Βλήματα από αμέτρητα πυροβόλα κάθε διαμετρήματος ανέσκαπταν τις γερμανικές θέσεις. Γιγαντιαίοι κρατήρες άλλαζαν τη μορφή του τοπίου. Παντού υπήρχαν κρατήρες από οβίδες και ξανά κρατήρες. Μέσα σε αυτό το πανδαιμόνιο της φωτιάς, των εκρήξεων, της συντριβής ανθρώπων, όπλων και θέσεων, ο βρυχηθμός των μεμονωμένων πυροβόλων δεν μπορούσε να ακουστεί.
“Τα εχθρικά κωλύματα ανατινάζονταν, τα αμπρί ισοπεδώνονταν, θάβονταν, σειρές χαρακωμάτων κονιορτοποιούνταν. Απευθείας πλήγματα έπληξαν θέσεις πολυβόλων, θέσεις όλμων. “Οι θέσεις του εχθρικού πυροβολικού απλά εξαφανίστηκαν μέσα σε ένα σύννεφο γκρίζου καπνού. Μπορούσες να δεις πυροβόλα να πετούν στον αέρα, ενώ τα πυρομαχικά τους ανατινάζονταν. Νεκροί και καταματωμένοι ετοιμοθάνατοι άνδρες βρίσκονταν παντού ανάμεσα στις στήλες των εκρήξεων, στο ανασκαμμένο έδαφος.
“Όσοι επέζησαν λούφαζαν βαθιά σε ότι είχε απομείνει από τα χαρακώματά τους, χωρίς να ενδιαφέρονται να μάθουν τι συνέβαινε στην επιφάνεια της γης. Αεροσκάφη με το έμβλημα του ερυθρού αστέρα κυριαρχούσαν ψηλά, ρίχνοντας βόμβες και αφήνοντας πίσω τους στήλες καπνού. Μετά από αυτό οι σοβιετικές μεραρχίες επιτέθηκαν». Με τον τρόπο αυτό περιέγραψε Ρώσος αξιωματικός τον αρχικό βομβαρδισμό των γερμανικών θέσεων από το πυροβολικό του Ροκοσόφσκι και την Ερυθρά Αεροπορία. Για τους Γερμανούς ήταν σαν η κόλαση να είχε ανοίξει τα φλογισμένα της σπλάχνα και να ετοιμαζόταν να τους καταπιεί.
Ήταν ο απόλυτος τρόμος, ο ίδιος ο Χάροντας που φτερούγιζε πάνω από το πεδίο αυτό του θανάτου, στο οποίο η μεγαλομανία του Χίτλερ τους είχε καταδικάσει, καθώς αρνήθηκε κάθε πρόταση για ευνοϊκότερη ανάπτυξη των γερμανικών δυνάμεων, επιμένοντας τυφλά στην υπεράσπιση και των “οχυρών”, κατά αυτόν, πόλων – φρουρίων. Η Σοβιετική 3η Στρατιά, υπό τον στρατηγό Γκορμπάτοφ πέτυχε να διασπάσει το γερμανικό μέτωπο, στο σημείο συνδέσμου της 4ης και της 9ης Στρατιάς, σε βάθος 10 χλμ. Η 48η Στρατιά εκτέλεσε περιορισμένες επιθέσεις μόνο, περισσότερο για να απασχολήσει τις απέναντί της γερμανικές δυνάμεις. Επίσης και η επίθεση της 65ης Στρατιάς του στρατηγού Μπετόφ εξελίχθηκε τόσο καλά που ο διοικητής της αποφάσισε να επιχειρήσει ήδη εκμετάλλευση του ρήγματος που οι δυνάμεις του είχαν ήδη διανοίξει στο γερμανικό μέτωπο, που ακόμα κάπνιζε από τον βομβαρδισμό.
Ο στρατηγός Μπατόφ έριξε μέσα στο ρήγμα που είχε ανοίξει το πεζικό του το 1ο ΤΘ Σώμα της Φρουράς, το οποίο διέθετε τέσσερις ΤΘΤ, περίπου 250-300 άρματα. Η επέλαση των σοβιετικών αρμάτων σύντριψε και τους τελευταίους θύλακες αντίστασης των Γερμανών. Μέχρι το βράδυ της 23 Ιουνίου το ρήγμα που είχαν πετύχει οι Σοβιετικοί έφτανε σε βάθος τα 8 χλμ. σε μήκος 24 χλμ.
Η πυροσβεστική αντλία… 20η ΜΠα
Ο διοικητής του ΧΧΧΧΙ ΣΠρ, στρατηγός Βάιντλινγκ, παρόλα αυτά διατηρούσε την αισιοδοξία του και πίστευε ότι μπορούσε να ανατρέψει την κατάσταση. Υπολόγιζε ότι θα του διατίθονταν η μόνη σοβαρή εφεδρεία της 9ης Στρατιάς, η 20η Μεραρχία Πάντσερ. Η 20η ΜΠα είχε συγκροτηθεί το φθινόπωρο του 1940. Βρισκόταν στο Ανατολικό Μέτωπο από το 1941. Διοικητής της ήταν ο αντιστράτηγος Μόρτιμερ φον Κέσελ, ένας έμπειρος αξιωματικός των πάντσερ με δράση και στο Κούρσκ.
Η μεραρχία όμως δεν ήταν πλήρης. Διέθετε το 21ο Σύνταγμα Πάντσερ, αλλά η 2η Επιλαρχία βρισκόταν στην Γερμανία για αναδιοργάνωση. Παρούσα ήταν μόνο η 1η Επιλαρχία η οποία διέθετε 71 άρματα Pz IV με πυροβόλα των 75mm. 48 διαμετρημάτων. Επίσης διέθετε το 59ο και 112ο Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ, το 92ο Σύνταγμα Πυροβολικού και λοιπές μεραρχιακές μονάδες. Η 20η ΜΠα, με την πρώτη είδηση ότι οι Σοβιετικοί είχαν διασπάσει το μέτωπο στο σημείο συνδέσμου με την 4η Στρατιά, διατάχθηκε να σπεύσει αμέσως στην περιοχή με αποστολή την ανασυγκόλληση του μετώπου.
Πράγματι η μεραρχία, ταγμένη πίσω από το ΧΧΧV ΣΣ κινήθηκε αμέσως προς την περιοχή και ενεπλάκη με τα τμήματα της Σοβιετικής 3ης Στρατιάς. Ο συνταγματάρχης Φρίκε, υπασπιστής του 59ου Συντάγματος Γρεναδιέρων περιέγραψε τη σκηνή:
«Η επίθεσή μας άρχισε με τους Γρεναδιέρους να μάχονται πεζοί υποστηριζόμενοι από τα πυροβόλα των αρμάτων. Ξαφνικά όμως, καθώς η επίθεσή μας εξελισσόταν διαταχθήκαμε να σταματήσουμε. Η διαταγή έλεγε να απεμπλακούμε άμεσα και να κινηθούμε αμέσως νότια για να αντιμετωπίσουμε μια σοβαρή εχθρική επίθεση». Τι είχε συμβεί; Απλώς η γερμανική διοίκηση, ελλείψει δυνάμεων, θεώρησε ότι θα μπορούσε να μεταβάλει την 20η ΜΠα σε αλογάκι του λούνα Παρκ, στέλνοντας την να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις δύο σοβιετικών στρατιών σε δύο διαμετρικά αντίθετα σημεία του ορίζοντα!
“Ωστόσο η μεραρχία, ήδη εμπλεγμένη στον αγώνα με τα τμήματα της 3ης Σοβιετικής Στρατιάς, δεν ήταν σε θέση να απαγκιστρωθεί τόσο εύκολα, όσο η διοίκηση πίστευε και να σπεύσει ως πυροσβεστική αντλία στο σημείο της μεγαλύτερης ακόμα καταστροφής που είχε επιφέρει στους Γερμανούς η επίθεση της Σοβιετικής 65ης Στρατιάς. Αν εν μέσω της μάχης μια μονάδα λάβει διαταγή να απεμπλακεί από τον αντίπαλο έχει σοβαρό πρόβλημα. “Ήταν εξαιρετικά δύσκολο να απαγκιστρωθούμε από έναν αντίπαλο ισχυρό σε τεθωρακισμένα. Οι οδοί πίσω μας ήταν γεμάτοι από οχήματα μεταφοράς καυσίμων και πυρομαχικών και πέραν των δρόμων το έδαφος ήταν ελώδες και δεν μπορούσαν να κινηθούμε. Δεχόμασταν συνεχώς επιθέσεις από αέρος. Επίσης θέλαμε να διακομίσουμε και τους τραυματίες μας. Δεν μπορούσαμε να τους αφήσουμε πίσω», κατέληγε.
Ο φον Κέσελ αποφάσισε τότε να αφήσει μια ίλη αρμάτων προς άμεση υποστήριξη της 134ης ΜΠ και να κινηθεί με τα λοιπά στοιχεία της Μεραρχίας προς Νότο. Το κατάφερε και στις 06.00 της 24ης Ιουνίου η 20η Πάντσερ εντάχθηκε επίσημα στη δύναμη του ΧΧΧΧΙ ΣΠα. Αμέσως διατάχθηκε να επιτεθεί κατά των σοβιετικών αιχμών με το πεζικό της σε πρώτο κλιμάκιο και τα άρματα σε δεύτερο. Η μεραρχία αγωνίστηκε καλά, αλλά τα σοβιετικά άρματα υπερείχαν αριθμητικά σε αναλογία 6:1. Αν και κατέστρεψε 60 σοβιετικά άρματα η 20η ΜΠα απέμεινε με 40 δικά της σε κατάσταση λειτουργίας και υποχρεώθηκε ενώπιον της σοβιετικής πλημμυρίδας να αναδιπλωθεί, μαχόμενη πάντα έναντι συντριπτικά υπέρτερων εχθρικών δυνάμεων.
O στρατηγός Γιόρνταν αντελήφθη τότε ότι μόνη η 20η Πάντσερ αδυνατούσε να συγκρατήσει τους Σοβιετικούς και στους δύο τομείς όπου είχαν επιτύχει διάσπαση του γερμανικού μετώπου. Έκρινε δε ότι η διάσπαση στον τομέα του ΧΧΧV ΣΣ, ανατολικά του Μπόμπρουισκ, ήταν πιο επικίνδυνη, γιατί αν αφήνονταν ανεξέλεγκτη οι σοβιετικές αιχμές απειλούσαν να αποκόψουν τα δύο τρίτα της 9ης Στρατιάς και να τα παγιδεύσουν με μεταξύ των αρμάτων τους και των ελών του Πρίπετ. Ο Γιόρνταν ζήτησε από τον διοικητή της ΟΣ “Κέντρο”στρατάρχη Μπους είτε να επιτρέψει την υποχώρηση του ΧΧΧV ΣΣ, είτε να του στείλει ενισχύσεις. Ο Μπους απάντησε : «Τα αιτήματά σας ήταν αναμενόμενα. Πρέπει όμως να κρατήσετε το Ζλόμπιν, είναι συγκοινωνιακός κόμβος. Δεν μπορώ να συμφωνήσω σε τίποτα μαζί σας απόψε. Πρέπει πρώτα να μιλήσω με την ΟΚΗ (γερμανική Ανωτάτη Διοίκηση Στρατού) και είναι πολύ αργά να το κάνω τώρα»!
Ξεροκεφαλιά και συντριβή
Στο πολεμικό ημερολόγιο της 9ης Στρατιάς, στην καταχώρηση της 25ης Ιουνίου, αναφέρονται τα εξής : «Από τη στιγμή που η ΟΣ δεν μας στέλνει ενισχύσεις, η 9η Στρατιά δεν είναι σε θέση να συγκρατήσει τον εχθρό στον τομέα του ΧΧΧV ΣΣ, όταν μάλιστα η 20η ΜΠα έχει σταλεί στον τομέα του ΧΧΧΧΙ ΣΠα. Η επίθεσή της εκεί, εναντίον ενός ολόκληρου εχθρικού σώματος αρμάτων, σε ελώδες μάλιστα έδαφος, δεν έχει καμιά πιθανότητα επιτυχίας». Ο στρατηγός Γιόρνταν είχε αντιληφθεί πλέον την ανικανότητα του Μπούς να συντονίσει και να κατευθύνει μια ταχέως εξελισσόμενη μάχη, σε ευρύ μέτωπο.
«Το επιτελείο της 9ης Στρατιάς έχει απολύτως συνειδητοποιήσει τις καταστροφικές συνέπειες όλων αυτών των διαταγών που εκπορεύονται από την ΟΣ. Παρόλα αυτά είμαι υποχρεωμένος να τις εκτελώ, εφόσον ένας διοικητής, πρέπει να ακολουθεί τις διαταγές των ανωτέρων του, ακόμα και αν δεν συμφωνεί με αυτές. Ωστόσο πίσω από αυτή τη συμπεριφορά του στρατάρχη δεν μπορώ να δω διακρίνω έναν διοικητή που προσπαθεί να κάνει το καλύτερο, αλλά απλώς τον εκτελεστή διαταγών τις οποίες οι εξελίξεις έχουν ήδη ξεπεράσει, τη στιγμή της έκδοσής τους», έγραφε ο Γιόρνταν στο ημερολόγιο του. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ο Γιόρνταν δεν είχε πλέον αμφιβολίες για την τύχη της 9ης Στρατιάς του.
Το πρωί της 26ης Ιουνίου είχε ήδη καταστεί φανερό ότι η 20η ΜΠα αδυνατούσε να συγκρατήσει την σοβιετική προέλαση νότια του Μπόμπρουισκ και διατάχθηκε να απαγκιστρωθεί ξανά και να προσπαθήσει να καλύψει τις νοτιοδυτικές οδεύσεις προς την πόλη. Οι Σοβιετικοί όμως είχαν ανατινάξει μια ζωτικής σημασίας γέφυρα, η οποία αποτελούσε σημείο υποχρεωτικής διάβασης για τους Γερμανούς. Έτσι η 20η ΜΠα υποχρεώθηκε να εκτελέσει μια μεγάλου μήκους παράκαμψη για να βρεθεί στις νέες θέσεις που διατάχθηκε να καταλάβει. Ωστόσο μόνο μέρος της Μεραρχίας κατάφερε να περάσει από τη γέφυρα της Τιτόφκα, βόρεια του Μπόμπρουισκ, πριν και αυτή η γέφυρα καταληφθεί από τις σοβιετικές δυνάμεις που είχαν συντρίψει το ΧΧΙΙ ΣΣ της 4ης Στρατιάς και τώρα προήλαυναν ανενόχλητες στα γερμανικά μετόπισθεν.
Την ίδια ώρα σοβιετικά τεθωρακισμένα του 1ου Λευκορωσικού Μεετώπου προήλαυναν δυτικά με στόχο το Μπαρανόβιτσι και την πλήρη κύκλωση της 9ης Στρατιάς. Στις 26 Ιουνίου ο Μπους έγινε δεκτός από τον Χίτλερ και προσπάθησε να πείσει τον «Φύρερ» να εγκαταλείψει την τακτική της στατικής άμυνας και να επιτρέψει την γενική υποχώρηση της ΟΣ πριν να είναι αργά. Μαζί με τον στρατάρχη Μπους είχε μεταβεί στο αρχηγείο του Χίτλερ και ο στρατηγός Γιόρνταν για να απολογηθεί για την διαχείριση της 9η Στρατιάς και της 20ης ΜΠα. Ο Χίτλερ έδωσε την έγκρισή του να υποχωρήσει η 9η Στρατιά στην «τοποθεσία του Μπόμπρουισκ», χωρίς να γνωρίζει ότι οι Σοβιετικοί κατείχαν ήδη το μεγαλύτερο μέρος της τοποθεσίας και είχαν ήδη περικυκλώσει τις περισσότερες μεραρχίες της 9ης Στρατιάς.
Ο Χίτλερ κατηγόρησε τον Γιόρνταν για τον χειρισμό της 20ης ΜΠα, υποστηρίζοντας διάφορες απόψεις, σχετικά με το πώς θα είχε καλύτερα αξιοποιηθεί, ακόμα και την άποψη ότι η Μεραρχία θα μπορούσε να διαχωριστεί σε δύο τακτικά συγκροτήματα, το καθένα από τα οποία θα αναλάμβανε να σταματήσει τις δύο σοβιετικές αιχμές βόρεια και νότια του Μπόμπρουισκ! Και όλα αυτά η 20η ΜΠα, κατά τον Χίτλερ, θα μπορούσε να τα επιτύχει με τα 71 άρματα που διέθετε, έχοντας απέναντι μερικά σοβιετικά τεθωρακισμένα και μηχανοκίνητα σώματα. Ακόμα και για τον Χίτλερ η σκέψη αυτή ήταν τερατώδης. Ο Γιόρνταν πάντως θυσιάστηκε και απομακρύνθηκε από τη διοίκηση της στρατιάς, όπως και Μπους. Μαζί τους “τελείωσε” και η 9η Στρατιά σε μια ευρύτερη καταστροφή που έκανε την ήττα στο Στάλινγκραντ να φαντάζει σχολική εκδρομή. Η στρατιά έχασε τις μέρες αυτές 80.000 άνδρες της.