Γράφοντας για το National Interest, οι Aykan Erdemir και John Lechner εξετάζουν την πιο πρόσφατη αυξημένη ζήτηση για την αγορά χρυσού στην Τουρκία και τι αποκαλύπτει για την οικονομική πραγματικότητα της χώρας, μεταφέρει σε μια σύνοψη το ahvalnews.com.
Η τουρκική οικονομία είναι "ένα ναυάγιο τρένου σε αργή κίνηση", σύμφωνα με τα λόγια ενός πρώην κεντρικού τραπεζίτη.
Η τουρκική λίρα, η οποία έχασε το 20% της αξίας της έναντι του δολαρίου ΗΠΑ πέρυσι, ήταν ένα από τα νομίσματα με τις χειρότερες επιδόσεις στον κόσμο το 2020. Τα συναλλαγματικά αποθέματα δεν βυθίζονται βαθιά στο κόκκινο εάν κάποιος αντιπροσωπεύει τις υποχρεώσεις της Άγκυρας προς τις τοπικές τράπεζες. Και ο τσάρος της οικονομίας,γαμπρός του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, Μπεράτ Αλμπαϊράκ δεν έχει θεαθεί δημόσια από τότε που παραιτήθηκε μέσω του Instagram στις 8 Νοεμβρίου.
Αλλά ένας ακόμα καλύτερος μετρητής αυτής της αργής οικονομικής κρίσης είναι η ξέφρενη βιασύνη των Τούρκων να αποκτήσουν χρυσό. Από πέρυσι, οι τουρκικές επιχειρήσεις και οι ιδιώτες επενδυτές σχεδόν τριπλασίασαν τις συμμετοχές τους σε χρυσό στα 36 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό είναι εκτός από τους 3.000 έως 5.000 μετρικούς τόνους του μετάλλου που κρατούν στο σπίτι, αξίας μεταξύ 186 δισεκατομμυρίων δολαρίων έως 310 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε τρέχουσες τιμές αγοράς. Η βιασύνη για εισαγωγή χρυσού για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης έχει προκαλέσει όλεθρο στο εμπορικό έλλειμμα της Τουρκίας, με το έλλειμμα Ιανουαρίου-Νοεμβρίου να διευρύνεται στα 45 δισεκατομμύρια δολάρια, σχεδόν διπλάσιο σε σχέση με πέρυσι.
Καμμένοι από προηγούμενα επεισόδια υπερπληθωρισμού, υποτίμησης νομισμάτων και αποτυχιών τραπεζών, οι οποίες μαζί κατέστρεψαν περιουσίες εν μία νυκτί, οι Τούρκοι πολίτες έχουν αναπτύξει μια παράξενη αίσθηση για τους μελλοντικούς κινδύνους. Στην πραγματικότητα, η στροφή του τουρκικού κοινού προς το χρυσό μπορεί να προσφέρει έναν καλύτερο δείκτη άγχους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα από τους συνήθεις μακροοικονομικούς δείκτες, οι οποίοι μπορούν να προβλέψουν την τροχιά του συστήματος, αλλά όχι ακριβή χρονική στιγμή.
Για τους Τούρκους, ο χρυσός είναι από καιρό η πιο δημοφιλής μορφή αποταμίευσης καθώς και ένα ασφαλές καταφύγιο από συστηματικές κρίσεις. Μια πρόσφατη έρευνα της τουρκικής θυγατρικής της ολλανδικής Τράπεζας ING δείχνει ότι για έναν στους τέσσερις Τούρκους πολίτες, η διατήρηση του χρυσού και του ξένου νομίσματος (FX) στο σπίτι είναι η κορυφαία επιλογή για εξοικονόμηση. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η ζήτηση για χρηματοκιβώτια αυξήθηκε στο τετραπλάσιο σε τέσσερις χιλιάδες το μήνα. Στην κορυφή του ενός στους τέσσερις Τούρκους που κρατούν χρυσό και ξένο νόμισμα στο σπίτι, ένα επιπλέον 18 τοις εκατό εξοικονομεί μέσω λογαριασμών χρυσού στις τράπεζες.
Η διατήρηση περισσότερων χρυσών στο σπίτι από ό,τι στην τράπεζα—όπου μπορούν να λάβουν τόκους— κάτι λέει. Υπάρχει αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι τα 258 δισεκατομμύρια δολάρια καταθέσεων χρυσού και ξένου νομίσματος των κατόχων λογαριασμών δεν είναι πλέον ασφαλή. Αυτό οφείλεται στην υπεράσπιση της λιρέτας 133 δισεκατομμυρίων δολαρίων της τουρκικής Κεντρικής Τράπεζας, την οποία διεξάγει εν μέρει μέσω ενός τεχνάσματος διπλής ανταλλαγής: η κεντρική τράπεζα παίρνει καταθέσεις συναλλάγματος από ιδιωτικές τράπεζες στην πρώτη ανταλλαγή και στη συνέχεια τις παραδίδει σε κρατικές τράπεζες (σε αντάλλαγμα για τη λίρα) στη δεύτερη ανταλλαγή. Οι κρατικές τράπεζες στη συνέχεια πωλούν τις καταθέσεις FX (σε δολάρια) για να επιβραδύνουν την κατάρρευση της λίρας.
Οι Τούρκοι πολίτες αρχίζουν να φοβούνται ότι εάν υπάρξει μια πορεία στις τράπεζες, θα μπορούσαν να δουν τις καταθέσεις τους σε συναλλαγματικές ισοτιμίες-το μοναδικό τους αντιστάθμισμα εκτός από το χρυσό έναντι υποτίμησης της λίρας - να φεύγουν. Οι έξυπνοι Τούρκοι κρατούν τις αποταμιεύσεις τους στο σπίτι, είτε σε χρυσό είτε σε συνάλλαγμα.
Όμως, καθώς οι απλοί πολίτες επιδιώκουν να διατηρήσουν τον πλούτο τους, το Κόμμα Δικαιοσύνης και ανάπτυξης του Ερντογάν (ΑΚΡ) βρίσκει νέους τρόπους να επωφεληθεί από τη μεγάλη ζήτηση για χρυσό.
Τον Οκτώβριο, οι νομοθέτες του ΑΚΡ - παρά τις περιβαλλοντικές ανησυχίες - υπέβαλαν σχέδιο νόμου για ανανέωση των αδειών εξόρυξης χρυσού στην Τουρκία. Οι νομοθέτες έχουν τροποποιήσει τη νομοθεσία εξόρυξης πάνω από είκοσι φορές τις τελευταίες δύο δεκαετίες για να ξεφεύγουν από τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς. Επιπλέον, δεδομένης της ιστορίας του ΑΚΡ για ρυθμίσεις εκτός πλασίου για φίλους, δεν θα ήταν έκπληξη να δούμε κινήσεις για νέες άδειες εξόρυξης χρυσού.
Πράγματι, η παρακολούθηση του χρυσού είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του πώς λειτουργεί πραγματικά η Τουρκία. Μεταξύ 2012 και 2013, οι αναλυτές που παρακολουθούσαν τα στοιχεία εισαγωγής και εξαγωγής χρυσού εκτός των διαγραμμάτων της Τουρκίας αποκάλυψαν ένα τεράστιο σχέδιο για την αποτυχία των αμερικανικών κυρώσεων κατά του Ιράν. Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο ετών, όπως και τώρα, τα μακροοικονομικά στοιχεία της Τουρκίας ήταν παραπλανητικά: η Τουρκία ισχυρίστηκε ότι εξήγαγε χρυσό αξίας 14 δισεκατομμυρίων δολαρίων σχεδόν αποκλειστικά στο Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία ήταν στην πραγματικότητα οι πληρωμές της Άγκυρας στην Τεχεράνη για εισαγωγές φυσικού αερίου, καθώς η κυβέρνηση Ερντογάν εκμεταλλεύτηκε ένα χρυσό κενό στο καθεστώς κυρώσεων των ΗΠΑ. Ο εγκέφαλος του προγράμματος, Ρεζά Ζαράμπ, καυχιόταν ότι "βοήθησε στη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας". Ο Τούρκος Κρατικός δανειστής που συμμετείχε στο πρόγραμμα, η Halkbank, αντιμετωπίζει τώρα κατηγορίες ενώπιον ομοσπονδιακού δικαστηρίου του Μανχάταν για βοήθεια στην αποφυγή αμερικανικών κυρώσεων κατά του Ιράν.
Το Ιράν, ωστόσο, δεν ήταν ο μόνος εταίρος που συμμετείχε στις μηχανορραφίες της τουρκικής κυβέρνησης με βάση το χρυσό. Το 2018, Οι εξαγωγές χρυσού της Βενεζουέλας στην Τουρκία αυξήθηκαν στα ύψη, φθάνοντας τα 900 εκατομμύρια δολάρια, επειδή ο Πρόεδρος Nicolas Maduro αποφάσισε να μετακινήσει τη διύλιση χρυσού από την Ελβετία στην Τουρκία για να αποφύγει τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Τον Ιανουάριο του 2019, ο υφυπουργός για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας στο Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, Μάρσαλ Μπίλινγκσλεα, προειδοποίησε την Άγκυρα ότι η Ουάσινγκτον εξετάζει το εμπόριο της Τουρκίας με τη Βενεζουέλα και θα αναλάβει δράση εάν οι συναλλαγές παραβίαζαν τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Έξι μήνες αργότερα, το υπουργείο Οικονομικών εξέδωσε κυρώσεις εναντίον εταιρείας με έδρα την Τουρκία, η οποία εμπλέκεται σε παγκόσμιο δίκτυο διαφθοράς και ξεπλύματος χρημάτων που κατευθύνεται από το Μαδούρο.
Η αύξηση της ζήτησης της Τουρκίας για χρυσό είναι πιθανό να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη γκρίζα αγορά στο σπίτι, την οποία οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ενδέχεται να είναι πρόθυμοι να εκμεταλλευτούν. Τον Δεκέμβριο του 2019, η τουρκική κυβέρνηση αποκάλυψε σχέδια για χαλάρωση των κανόνων που διέπουν την εισαγωγή χρυσού επιτρέποντας, σύμφωνα με τα λόγια του Bloomberg News, "την πιστοποίηση και την τυποποίηση των παλιοσίδερων ή του μη εγγεγραμμένου χρυσού που μπορούν να μεταφέρουν οι άνθρωποι κατά την είσοδο στην Τουρκία".
Τελικά, η ζήτηση χρυσού αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα της πολιτικής και οικονομικής ζωής στην Τουρκία. Από τη μία πλευρά, οι πολίτες προσπαθούν να διατηρήσουν το μικρό πλούτο που έχουν. Από την άλλη, μια επιθετική πολιτική ελίτ επιδιώκει οικονομικό κέρδος εν μέσω του χάους.
Κατά πάσα πιθανότητα, οι απλοί Τούρκοι θα φέρουν το κύριο βάρος της κακής οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησής τους και των μηχανορραφιών που αφορούν το χρυσό. Εάν η νομισματική κρίση εμβαθύνει, τότε ο Ερντογάν μπορεί να χρειαστεί να απαγορεύσει τις καταθέσεις συναλλάγματος και να μετατρέψει τις αποταμιεύσεις των πολιτών με μια "επίσημη"- δηλαδή, κάτω από την ισοτιμία της αγοράς, ισοτιμία αφήνοντας τον υπερπληθωρισμό και τα αρνητικά πραγματικά επιτόκια να κάνουν τη δουλειά. Στις 20 Νοεμβρίου, ο Ερντογάν ζήτησε από τους Τούρκους να "καταγράψουν ό,τι έχουν κάτω από το μαξιλάρι, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό, χωρίς καμία ερώτηση". Είναι απίθανο να απαντήσουν πολλοί Τούρκοι.
Για τους Τούρκους, η διατήρηση του χρυσού στο σπίτι είναι το καλύτερο αντίμετρο στις ανορθόδοξες πολιτικές της κυβέρνησης. Αλλά επιδεινώνει επίσης το πρόβλημα. Η εισαγωγή χρυσού βλάπτει το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας. Οι χαμηλές αποταμιεύσεις στις τράπεζες αμβλύνουν το δανεισμό προς τις επιχειρήσεις. Ωστόσο, έως ότου οι Τούρκοι αποκτήσουν ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που μπορούν να εμπιστευτούν, οι συμβατικές επενδύσεις θα διατηρήσουν το δευτερεύον καθεστώς τους. Ο υπερ-αυταρχισμός του Ερντογάν μπορεί να υπαγορεύσει πολλά, αλλά δεν μπορεί να επιβάλει την εμπιστοσύνη.
Από πολλές απόψεις, η προβλέψιμα προς τα κάτω οικονομική τροχιά της Τουρκίας μοιάζει με την "σταθεροποιημένη αθλιότητα" που περιέγραψε ο γερμανός φιλόσοφος Βάλτερ Μπέντζαμιν στην πληγείσα από τον πληθωρισμό μεσοπολεμική Γερμανία. "Οι σταθερές συνθήκες" σημείωσε ο Μπέντζαμιν "δε χρειάζεται σε καμία περίπτωση να είναι ευχάριστες συνθήκες".
Αλλά ακόμη και μια τέτοια "σταθερή" πτώση δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί δεδομένη στην Τουρκία. Εάν το εμβόλιο του κορωνοϊού που αναπτύχθηκε από ένα τουρκογερμανικό ζευγάρι οδηγήσει όπως προβλέπεται σε μια παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη το 2021, προκαλώντας πτώση των τιμών του χρυσού που έφτασε σε υψηλά επίπεδα τον περασμένο Αύγουστο, ο πλούτος των Τούρκων μπορεί να χτυπηθεί πολύ σκληρά, αφήνοντας όχι μόνο μια χρεοκοπημένη οικονομία αλλά και μειωμένη αξία για την αξιόπιστη εξοικονόμηση χρυσού στο σπίτι.