Τις τελευταίες εβδομάδες, το Καστελλόριζο βρίσκεται σε όλα τα δελτία ειδήσεων και θυμήθηκα αυτό το κειμενάκι που έγραψα πριν λίγα χρόνια γι' αυτό το όμορφο νησί με την πλούσια ιστορία :
"Στα τέλη του 19ου αιώνα, το Καστελλόριζο ήταν ένα ακμάζον λιμάνι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ένα σημαντικό κέντρο εμπορικών συναλλαγών . Εκείνα τα χρόνια, οι ντόπιοι απολάμβαναν ευρύτατες φορολογικές απαλλαγές, εξαιρούνταν από τη στρατολόγηση ενώ η διοίκηση του νησιού ήταν στα χέρια τους, με ελάχιστες παρεμβάσεις από τους Τούρκους. Ουσιαστικά το νησί κυβερνιόνταν σαν μια αυτόνομη "πόλη-κράτος". Ο πληθυσμός του ξεπερνούσε τους 10.000 κατοίκους και οι καπετάνιοι του όργωναν όλη την Ανατολική Μεσόγειο διακινώντας ξυλεία, σφουγγάρια, είδη ένδυσης και πολλά άλλα προϊόντα. Μια ισχυρή μεσαία τάξη αποτελούσε το στυλοβάτη της οικονομίας του νησιού ενώ πλούσιοι ευεργέτες έχτιζαν σχολεία, νοσοκομεία και εκκλησίες. Η ευημερία του Καστελλόριζου ήταν φανερή από τα χρωματιστά, δίπατα ή τρίπατα, μέγαρα που ομόρφαιναν το νησί. Μάλιστα, εκείνη την εποχή, ένας Βρετανός ταξιδευτής το αποκάλεσε "μητρόπολη του εμπορίου".
Από το 1908 όμως και μετά, η καλή τύχη φαίνεται να εγκαταλείπει το Καστελλόριζο. Η παρακμή άρχισε με την άνοδο των Νεότουρκων στην εξουσία. Οι Νεότουρκοι, εφαρμόζοντας την εθνικιστική ιδεολογία τους, κατήργησαν τα εμπορικά προνόμια του νησιού, επέβαλαν βαρύτατη φορολογία και θέσπισαν την υποχρεωτική στράτευση. Το 1913 το νησί απαλλάχτηκε από τον τουρκικό ζυγό, όμως η συνέχεια δεν ήταν καλύτερη. Το 1915, οι Γάλλοι ανέλαβαν τη διοίκηση και αυτό είχε σαν συνέπεια να βρεθεί το Καστελλόριζο σε εμπόλεμη κατάσταση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, που είχε συνταχθεί με τους Γερμανούς, και να αποκοπεί από τα απέναντι μικρασιατικά παράλια, που ως τότε αποτελούσαν τη βασική πηγή της ευημερίας του. Οι εμπορικές συναλλαγές διακόπηκαν και η οικονομία του νησιού, που βασίζοταν στο εμπόριο, κατέρρευσε. (δεν είναι τυχαίο που οι πλούσιοι έμποροι και καραβοκύρηδες του Καστελλόριζου ήταν βασιλόφρονες, που υποστήριζαν την ουδετερότητα στον Μεγάλο Πόλεμο, για να ομαλοποιηθεί το εμπόριο και να ξαναγυρίσει η ευημερία στο νησί). Ούτε οι Ιταλοί που διαδέχτηκαν τους Γάλλους το 1921 μπόρεσαν να ανακόψουν την παρακμή . Τα έργα υποδομής και η ανέγερση δημόσιων κτιρίων από την ιταλική διοίκηση δεν έκρυβαν την φθίνουσα πορεία και μάλιστα, οι Ιταλοί έκαναν ακόμη χειρότερα τα πράγματα με τη συγκεντρωτική πολιτική τους, που κατέλυσε οποιαδήποτε έννοια αυτοδιοίκησης. Οι κάτοικοι του Καστελλόριζου άρχισαν να μεταναστεύουν μαζικά στην Αυστραλία, στις ΗΠΑ, στην Αίγυπτο. Το 1922, στην άλλοτε ευημερούσα , πυκνοδομημένη εμπορική πόλη των 10.000 κατοίκων, έμεναν πια μόλις 2.700 κάτοικοι ενώ τα μισά σπίτια ήταν άδεια. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, το Μάρτιο του 1926, ένας σεισμός μεγέθους 6,9 ρίχτερ χτύπησε το νησί, και παρότι οι νεκροί ήταν ελάχιστοι, 261 κτίρια κατέρρευσαν.
Το τελειωτικό χτύπημα όμως ήρθε με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1943 το Καστελλόριζο περνάει στα χέρια των Άγγλων. Οι Γερμανοί απαντούν με ανηλεείς βομβαρδισμούς, που προκαλούν εκτεταμένες καταστροφές. Οι Βρετανοί εκκενώνουν το νησί από όλο τον άμαχο πληθυσμό, που οδηγείται σε στρατόπεδο στη Γάζα, και χρησιμοποιούν το Καστελλόριζο αποκλειστικά σαν στρατιωτική βάση. Εκείνη την περίοδο τα εντυπωσιακά μέγαρα του νησιού λεηλατήθηκαν από Βρετανούς στρατιώτες και η πανάκριβη επίπλωση τους βρέθηκε να πωλείται στα παζάρια της Ανατολής . Τον Ιούλιο του 1944, μια τρομερή πυρκαγιά ξεσπάει στο Καστελλόριζο και κατακαίει την πιο εύπορη περιοχή του (υπολογίζεται πως καταστράφηκαν 1400 σπίτια) . Κάποιοι είπαν πως η φωτιά μπήκε από τους Βρετανούς, για να καλυφθούν οι λεηλασίες. Το σίγουρο πάντως είναι πως οι Σύμμαχοι αδιαφόρησαν για την κατάσβεσή της και απλά την άφησαν να ολοκληρώσει το καταστροφικό της έργο. Όμως, η τραγωδία του Καστελλόριζου δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη...Το 1945 δίνεται, επιτέλους , η άδεια στους κατοίκους, να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Ένα από τα πλοία της επιστροφής πιάνει φωτιά και 33 άνθρωποι, χάνουν την ζωή τους. Μεταξύ τους 14 παιδιά, κάτω των 10 ετών. Όσοι ντόπιοι επιστρέφουν αντικρύζουν μια εικόνα απόλυτης καταστροφής. Το πλούσιο λιμάνι του 1900, με τα εντυπωσιακά μέγαρα, που κυριαρχούσε στο εμπόριο της Ανατολικής Μεσογείου, έχει καταντήσει πια ένας σωρός από ερείπια.
Αυτή ήταν η διαδρομή του Καστελλόριζου από την ευημερία στην καταστροφή. Μια διαδρομή που δεν διαφέρει και τόσο από αυτή που ακολούθησαν άλλα μεγάλα κέντρα του Ελληνισμού, όπως η Σμύρνη, η Αλεξάνδρεια, η Κωνσταντινούπολη. Οι Έλληνες των περιοχών αυτών εκμεταλλεύτηκαν τον οικονομικό φιλελευθερισμό, τα ανοιχτά σύνορα και τις ειρηνικές συνθήκες που επικράτησαν για ένα μεγάλο μέρος του 19ου αιώνα. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, πλούτισαν, μορφώθηκαν, έχτισαν κτίρια μοναδικής ομορφιάς, ταξίδεψαν. Όμως οι κολλεκτιβίστικες πολιτικές που κυριάρχησαν το επόμενο αιώνα, ο συγκεντρωτικός εθνικισμός, ο κρατισμός, ο εμπορικός προστατευτισμός, θα έβαζαν, βίαια και απότομα, ένα τέλος σε αυτή την "χρυσή εποχή" του νεότερου Ελληνισμού.
[Στην πρώτη φωτογραφία, το Καστελλόριζο το 1916, όταν ήταν ακόμη ένα ακμάζον, δυναμικό λιμάνι. Στη δεύτερη φωτογραφία, τα ερείπια του Καστελλόριζου μετά την πυρκαγιά του 1944. Οι φωτογραφίες και οι πληροφορίες είναι από το εξαιρετικό βιβλίο των Ν. Παπαναστασίου και Ν. Βογιατζή, "Στην Άκρη του Αιγαίου : Καστελλόριζο, 1890-1948" (Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών)]"