Η ανασυγκρότηση του Ελληνικού Στρατού μετά την απελευθέρωση δεν είχε προχωρήσει ομαλά. Αιτία ήταν βασικά η άμεση ανάγκη αντιμετώπισης της εξέγερσης του ΔΣΕ, αλλά και η παρουσία των ξένων στρατιωτικών αποστολών – της βρετανικής αρχικά και της αμερικανικής αργότερα – οι οποίες δεν περιορίστηκαν στα καθήκοντα παροχής οπλισμού και εκπαίδευσης των ελληνικών δυνάμεων, αλλά επενέβαιναν και σε οργανωτικά θέματα, αλλά και στον τρόπο διεξαγωγής των επιχειρήσεων.
Από: history-point.gr
Οι παρεμβάσεις αυτές, σε συνδυασμό με την έμπρακτη αδυναμία του ΕΣ στα αρχικά στάδια της σύγκρουσης, ήταν και η βασική αιτία των αποτυχιών. Συνέπεια των αποτυχιών δε ήταν η δημιουργία δυσάρεστου κλίματος στις τάξεις της διοίκησης του ΕΣ, κυρίως στα ανώτερα και ανώτατα κλιμάκια. Η δυσμενής αυτή εντύπωση, όπως ήταν φυσικό, πέρασε και στην κοινή γνώμη της χώρας υποσκάπτοντας το ηθικό του λαού και την εμπιστοσύνη του έναντι της πολιτικής και στρατιωτικής διοίκησης.
Ήδη από το 1947 κατέστη φανερή η ανάγκη επαναφοράς του θεσμού του αρχιστρατήγου, ενός δηλαδή ανώτατου διοικητού των Ενόπλων Δυνάμεων, που μαζί με το επιτελείο του θα έφερε την ευθύνη των επιτυχιών και των αποτυχιών. Το πρόσωπο αυτό θα έπρεπε να διαθέτει το απαραίτητο κύρος για να επιβληθεί τόσο στην ιεραρχία του στρατεύματος, όσο και στις ξένες αποστολές και στις πιέσεις της πολιτικής ηγεσίας, ακόμα και της κοινής γνώμης. Η προφανής επιλογή για τη θέση του αρχιστρατήγου ήταν ο αντιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος, ο οποίος ήταν περιβεβλημένος με την αίγλη των μεγάλων θριάμβων του 1940-41.
Μετά την αποτυχία του ΕΣ στη μάχη του Βίτσι, η κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη ζήτησε από τον Παπάγο να υποβάλει τις προτάσεις του σχετικά με την ανάληψη από τον ίδιο της θέσης του αρχιστρατήγου. Ο Παπάγος απάντησε άμεσα ζητώντας τον πλήρη έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων, τον περιορισμό του ρόλου των ξένων στρατιωτικών αποστολών, την ίδρυση νέων στρατιωτικών υπηρεσιών τύπου και πληροφόρησης και διαφώτισης και πάνω από όλα την κατάργηση του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Άμυνας και την αντικατάστασή του από το Πολεμικό Συμβούλιο, στο οποίο θα συμμετείχαν ο πρωθυπουργός, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, οι υπουργοί των πολεμικών υπουργείων, οι υπουργοί εξωτερικών και δημόσιας τάξης, ο αρχιστράτηγος και ένα μέλος από την αμερικανική και βρετανική στρατιωτική αποστολή – 15 συνολικά μέλη. Οι όροι έγιναν δεκτοί και τον Ιανουάριο η νέα κυβέρνηση Σοφούλη ανέθεσε στον Παπάγο την αρχιστρατηγία.
Ο βασικός λόγος που προκρίθηκε ο Παπάγος για τη θέση του αρχιστρατήγου ήταν οι αναμφισβήτητες επιτελικές του ικανότητες, η σιδερένια του θέληση και αποφασιστικότητα και η ικανότητά του να επιλέγει τους κατάλληλους άνδρες για την κατάλληλη θέση, άσχετα με τις προσωπικές του συμπάθειες ή αντιπάθειες. Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε και το κύρος που είχε αποκτήσει από τον επικό αγώνα του 1940-41, το οποίο εκμεταλλευόμενος ήταν σε θέση να επιβληθεί στους υφισταμένους, αλλά και στους ξένους. Η κυβέρνηση Σοφούλη πέρασε από το Κοινοβούλιο ειδικό νόμο «περί των αρμοδιοτήτων του αρχιστρατήγου». Βάσει του νόμου ο Παπάγος είχε το δικαίωμα να αποφασίζει και να καταρτίζει τα σχέδια επιχειρήσεων – τα οποία εν πολλοίς προηγουμένως αποτελούσαν λαμπρό πεδίο επέμβασης των ξένων αποστολών.
Παράλληλα θα ήταν ο μόνος αρμόδιος για τις προαγωγές και τις μετακινήσεις προσωπικού – πατάσσοντας έτσι την παραγοντοκρατία που επικρατούσε πριν. Τέλος στην αρμοδιότητά του υπαγόταν ο ΕΣ, το ΠΝ, η ΕΒΑ και η Βασιλική Χωροφυλακή. Ο Σοφούλης, παραχωρώντας αυξημένες αρμοδιότητες στον Παπάγο ήλπιζε αυτός να κατορθώσει να εμπνεύσει την πειθαρχία και να επιβάλει την τάξη στις Ένοπλες Δυνάμεις και γενικά να εξαλείψει όλα τα κακώς κείμενα σε αυτές, αλλά και να περιορίσει τον ρόλο των ξένων αποστολών. Ο Παπάγος δεν τον απογοήτευσε. Επέτυχε πλήρως στην αποστολή τους και μέσα σε έξι μόνο μήνες, τη συνεργεία και των σφαλμάτων του Ζαχαριάδη, σημειώθηκε η οριστική συντριβή του ΔΣΕ. Ειδικά όσον αφορά τις ξένες αποστολές, χωρίς να διαταράξει επίσημα τις σχέσεις μαζί τους, τις περιόρισε σε ρόλο καθαρά συμβουλευτικό, αποδεικνύοντας στην πράξη ποιος ήταν το αφεντικό.
Έχει ενδιαφέρον η ημερήσια διαταγή Παπάγου της 21 Ιανουαρίου 1949, ημέρα που ανέλαβε επίσημα τα νέου καθήκοντα και μέρα πτώσης του Καρπενησίου.
«Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και Στρατιώτες, Ναύτες και Σμηνίτες των Ενόπλων Δυνάμεων.
“Περιβληθείς υπό της Α.Μ. του Βασιλέως και της Κυβερνήσεως με την Υψηλή και βαριά τιμή της Αρχηγίας των Ενόπλων Δυνάμεων, απευθύνω εγκάρδιο χαιρετισμό προς Υμάς τους Ηρωικούς Προμάχους της Πατρίδος και υποκλίνομαι ευλαβώς προ των Ενδόξων Σημαιών σας και των Τάφων των ηρωικώς πεσόντων Συμπολεμιστών σας. Ουδενός την προσοχή διαφεύγει, πολύ δε ολιγότερο εμού, πόσον βαρύ και δυσχερές είναι το έργον του Εθνικού Στρατού κατά την παρούσα κρίσιμη περίοδο της Εθνικής μας ζωής. Και ουδείς πρέπει να λησμονεί ότι εις τον προκείμενο σκληρό και αδυσώπητο πόλεμο, το οποίον μία ξενόδουλος και προδοτική μειοψηφία, συνεργαζόμενη μετά των χειρότερων εχθρών της Φυλής μας, απειργάσθη κατά της Πατρίδας μας, διακυβεύεται το πάν.
“Όχι μόνον η εδαφική μας ακεραιότητας και πολιτική ανεξαρτησία, αλλά και πέραν τούτων, αυτές οι εθνικές παραδόσεις μας, η τρισχιλιετής ένδοξος Ιστορία μας, ο πολιτισμός μας, το μέλλον των τέκνων μας, οι βωμοί της θρησκείας μας, οι τάφοι των προγόνων μας, η τιμή του οίκου μας εν άλλοις λόγοις αύτη η επιβίωση ημών ως φυλής και Έθνους.
Σεις με τα μέχρι τούδε περίλαμπρα κατορθώματά σας κατέστητε δικαίως άξιοι της Εθνικής ευγνωμοσύνης. Οι ηρωικοί αγώνες σας, οι στερήσεις σας, οι κακουχίες σας, η αντοχή σας και τέλος οι θυσίες σας επέτρεψαν εις την Πατρίδα να ζει ελευθέρα εν τω μέσω των Εθνών και θεμελίωσαν επί ακλόνητων βάθρων την πίστη και εμπιστοσύνη των Μεγάλων μας Συμμάχων επί την ακατάβλητη ζωτικότητα και ηθική δύναμιν της Ελληνικής Φυλής.
“Αλλά το έργον μας δεν τελείωσε εισέτι. Πρέπει η χώρα να απαλλαγή οριστικώς από το μίασμα του συμμοριτισμού, το δε Κράτος του Νόμου και της Τάξεως να επιβληθεί και πάλιν καθ’ άπασαν την Επικράτεια εν όλη του τη ισχύ και την λαμπρότητα. Διό και ενώ αναμετρώ μετά θαυμασμού το μέχρι τούδε επιτελεσθέν έργον σας, επικαλούμαι αφ’ ετέρου αμέριστη την συνδρομή σας διά την συμπλήρωση και ευόδωση του υπολειπομένου τοιαύτου.
“Προς τούτο απαιτείται, ιδίως σήμερον, η ψυχική ανάταση όλων μας προς έναν και μόνον σκοπό: Την ταχεία και αποφασιστική νίκη, ήτις αποτελεί το μόνον ασφαλές μέσον σωτήριας της Πατρίδος μας Και η ανάταση αύτη δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί εις μη μόνον όταν αντιληφθώμεν καλώς τους περιβάλλοντας ημάς τρομερούς κινδύνους, αποκτήσωμεν σαφή αντίληψη του επιβεβλημένου εις έκαστον ημών Εθνικού καθήκοντος και κατανοήσωμεν πλήρως τας εντεύθεν απορρέουσας υποχρεώσεις μας. Κηρύγματα ηττοπάθειας ή συμφιλιωτικών δήθεν προσπαθειών δέον να μη εύρωσι καμία απολύτως απήχηση εις το μαχητικό πνεύμα και τη θέληση του Εθνικού Στρατού επί την Νίκη.
“Προς επιτυχία επομένως του επιδιωκομένου σκοπού παρά πάντων:
Άξιω
-Βαθιά πίστη επί το δίκαιον του διεξαγόμενου αγώνος μας και ακλόνητη αφοσίωση προς την ιδέα της Πατρίδος.
-Σαφή και ανεπιφύλακτη αντίληψη του καθήκοντος έναντι του Στρατού και του Έθνους.
-Πλήρη κατανόηση και εκπλήρωση των υποχρεώσεων, που επιβάλλει εις όλους μας το καθήκον και η στρατιωτική Τιμή.
-Ενσυνείδητη, αυθόρμητη και σιδηρά πειθαρχία εις όλη την κλίμακα της ιεραρχίας.
Ταχύτης ενεργείας, τολμηρά πρωτοβουλία, ψύχραιμος εκάστοτε εκτίμηση της καταστάσεως, πρακτικές και απλές λύσεις, πνεύμα ταχείας αποφασιστικότητας και προ παντός εκδήλωσις εν παντί και πάντοτε ανενδότου πνεύματος επιθέσεως δέον να αποτελέσουν τα κύρια χαρακτηριστικά δράσεως εκάστου ηγήτορος. Δεν υπάρχουν εμπόδια ανυπέρβλητα εις εκείνον όστις θέλει να νικήσει και είναι αποφασισμένος να νικήσει. Η επίθεση δέον να αποτελεί την κεντρική ιδέα πάσης ενεργείας. Παν τμήμα μη δυνάμενο να προχωρήσει δέον να καθηλούται επί του εδάφους και να προτιμήσει να φονευθεί εκεί παρά να υποχωρήσει.
Έστω αφ’ ετέρου γνωστόν ότι υπό τας παρούσας συνθήκας, υπό τις οποίες η σωτηρία της Πατρίδος αποτελεί υπέρτατο Νόμον και Καθήκον. Ουδεμία παράβαση ή παρέκκλιση εκ του πνεύματος της παρούσης Διαταγής θα γίνει ανεκτή. Πάσα λιποψυχία, πάσα ολιγωρία ή αμέλεια ή απροθυμία περί την εκτέλεση των Διαταγών, κάθε πράξη προδίδουσα έλλειψη κατανοήσεως των εθνικών κινδύνων της παρούσης στιγμής, πάσα εκδήλωσις απειθαρχίας ή ηττοπάθειας πάσα πράξη αποτελούσα προσπάθεια μειώσεως του κύρους της προϊσταμένης αρχής, πάσα εκδήλωση αντικανονικού τρόπου του αναφέρεσθε και πάσα εν γένει πράξη αντιβαίνουσα εις το Καθήκον και τη στρατιωτική τιμή θα επισύρει παραδειγματικές κυρώσεις κατά παντός υπαιτίου οιουδήποτε βαθμού.
Αφ’ ετέρου επιθυμούμε να καταστεί γνωστόν ότι θα καταβάλουμε πάσα μέριμνα όπως επικρατήσει πνεύμα απολύτου δικαιοσύνης και τάξεως, δικαίου καταμερισμού κόπων και υποχρεώσεων, ακριβοδίκαιης απονομής ηθικών αμοιβών και λελογισμένης κατανοήσεως των αναγκών μεταξύ όλων των εις τας τάξεις του Εθνικού Στρατού υπηρετούντων. Γνωρίζοντες καλώς τις οικονομικές ανάγκες των Αξιωματικών και οπλιτών και των οικογενειών των υποσχόμεθα ότι θα καταβάλουμε κάθε προσπάθεια διά την, στο μέτρο, του δικαίου και του δυνατού θεραπεία αυτών.
“Τέλος ας παραμείνουμε μέχρι τέλους πιστοί εις την ιδέαν της μιας και αδιαιρέτου Ελληνικής Πατρίδος και ας καταβάλουμε κάθε προσπάθεια ίνα αυτή ανακύψει εκ της παρούσης δοκιμασίας της περισσότερο φωτεινή και ένδοξος, αξία του παρελθόντος της, κυρία των πεπρωμένων της και κατά το ηθικόν ανάστημα υπέρποτε μεγάλη και ισχυρά, διά να δυνηθεί να επιδοθεί απερίσπαστη πλέον εις το έργον της ανορθώσεως των ερειπίων της και να προχωρήσει αδιατάρακτα εις την μεγάλη εκπολιτιστική της αποστολή, αντάξια προς τις υψηλές και ευγενείς παραδόσεις του Έθνους. Η δε ευτυχής αύτη προσδοκία του Έθνος δεν θα διαψευστεί, εάν όλοι ημείς επιτελέσουμε και κατά το τελικό στάδιο του αγώνος, ως μέχρι τούδε, ανενδότως και πλήρως το καθήκον μας”.
Αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ο Παπάγος ασχολήθηκε με το πλέον επείγον, την ανακατάληψη του Καρπενησίου, την οποία ανέθεσε στον διοικητή του Α’ ΣΣ στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο, ο οποίος είχε εξελιχθεί στον κακό δαίμονα του ΔΣΕ. Κατόπιν προχώρησε στην συγκρότηση του Κλιμακίου Διοίκησης Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, τη διοίκηση του οποίου ανέθεσε στον στρατηγό Κωνσταντίνο Βεντήρη, για τον καλύτερο συντονισμό των επιχειρήσεων.
“Στη συνέχεια πραγματοποίησε σειρά επιθεωρήσεων μονάδων, μέχρι του επιπέδου τάγματος, μη διστάζοντας να αντικαταστήσει μεγάλο αριθμό διοικητών συνταγμάτων και ταγμάτων που δεν κρίθηκαν ικανοί. Με τις προσωπικές επιθεωρήσεις που εκτέλεσε κατέστησε σαφές, σε αξιωματικούς και οπλίτες, ότι αυτό που ζητούσε ήταν η νίκη και τίποτα λιγότερο δεν θα ανεχόταν, όποιες και αν ήταν οι συνέπειες.
“Με τον τρόπο αυτό κατάφερε να εξυψώσει το ηθικό των ανδρών και να τους εμπνεύσει εμπιστοσύνη στον σκοπό για τον οποίο πολεμούσαν. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του: «Διέταξα την αντικατάσταση ορισμένων διοικήσεων και καθιστώ γνωστό ότι θα λάβω τα πλέον σκληρά μέτρα κατά εκείνων των διοικήσεων που δεν αντιλαμβάνονται τους κινδύνους που διατρέχει το Έθνος μας και δεν αναπτύσσουν την επιβαλλόμενη δραστηριότητα και ευκαμψία σε έκαστο παρουσιαζόμενο πρόβλημα.
“Ο καθένας που δεν αποδεικνύεται ικανός να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του αγώνα θα εκχωρεί τη θέση του σε άλλο, ικανότερο. Πιστεύω στη νίκη. Πιστεύω ακράδαντα ότι τα ήδη υπάρχοντα μέσα μας είναι επαρκή για να βελτιώσουμε αισθητά την κατάσταση και να αφαιρέσουμε την πρωτοβουλία του συμμοριτισμού. Αξιώνω από όλους πλήρη κατανόηση, αντίληψη ευθυνών καθήκοντος και επιθετικότητας».