Κατά τη διάρκεια του μεγάλου λοιμού όπως περιγράφει ο Θουκυδίδης, επικράτησε πανικός, οι Αθηναίοι βίωναν κάτι πρωτόγνωρο για τον κόσμο τους. Και δεν μπόρεσαν ποτέ να καθαρίσουν τις σκέψεις τους. Βίωσαν κάτι που ποτέ δεν το ξέχασαν.
υποναύαρχος ε.α.
Πέρασαν οι καιροί που μπορούσαν να δουν άνετα τους εαυτούς τους με τις λέξεις που ο Περικλής μίλησε στον Επιτάφιο, στην αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου, πριν από τον λοιμό που τον έφερνε σε μια κατάσταση που δεν σκεφτόταν πλέον τον ένδοξο θάνατο: «Δεν είμαστε ύποπτοι για κάτι άλλο ... ένα πνεύμα σεβασμού διαπνέει τις δημόσιες πράξεις μας. Δεν επιτρέπεται να κάνουμε λάθος αλλά να δείξουμε σεβασμό προς τις αρχές και τους νόμους».
Ο μεγάλος λοιμός δοκίμασε την αθηναϊκή αυτοσυγκέντρωση και βρήκε αυτό που ήθελε. Αυτό που οι άνθρωποι συλλογικά πιστεύουν ότι έχουν και είναι υψίστης σημασίας, ιδιαίτερα σε μια δημοκρατία στην οποία ο λαός είναι επιφορτισμένος με τη σοβαρή ευθύνη μιας κυβέρνησης. Η αυτοεπιβολή απαιτεί αυτοπεποίθηση. Μια δημοκρατία είναι απίθανο να επιβιώσει όταν ο λαός δεν είναι σίγουρος για τον εαυτό του και για τους ηγέτες, τους νόμους και τα θεσμικά όργανα. Γι αυτό φωνάζουμε να είναι οι αποφάσεις ορθολογικές και να εμπνέουν τους δημότες, αντί να τους παρουσιάζουν ως απείθαρχους και ασυνείδητους.
Δεν με απασχολεί ποιος είναι στη διοίκηση της πόλης. Αυτό που με καίει είναι πώς θα πετύχουμε όλοι οι πολίτες να μείνουμε όρθιοι σε αυτή τη δοκιμασία. Οι άνθρωποι της αρχαίας Αθήνας απέτυχαν. Ήδη ξέρουμε από την ιστορία, ότι σε εποχή πολέμου και αναταραχής, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να πεθαίνουν από μια ασθένεια που δεν είχαν δει ποτέ πριν, εγκατέλειψαν τις αξίες που βρίσκονταν στην καρδιά τους και έπαψαν να κυβερνούν τους εαυτούς τους. Αποτύγχανε στην αλληλέγγυα συμπεριφορά επειδή δεν πίστευαν πια ότι έχει σημασία. Γι’ αυτό πρέπει να αντισταθούμε.
Ο μεγάλος λοιμός της Αθήνας έγραψε το πρώτο κεφάλαιο στο τέλος της αθηναϊκής δημοκρατίας, αλλά δεν χρειάζεται να δεχτούμε και εμείς την ίδια μοίρα. Να γίνουμε καλοί επιλέγοντας να κάνουμε το καλό. Να γίνουμε γενναίοι επιλέγοντας το θάρρος. Να ξεπεράσουμε τις δίδυμες αμαρτίες του συμφέροντος και του φόβου, με την ενεργή απόρριψη τους. Οι αρχαίοι Αθηναίοι απέτυχαν να το κάνουν αυτό μπροστά σε ένα λοιμό και έχασαν τη δημοκρατία τους. Τώρα η ίδια επιλογή είναι δική μας.