Αυτές οι μέρες των εορτών, με την πρωτοχρονιά προ των πυλών, μας βυθίζουν στη λήθη του νοήματος του χρόνου υπό την επιβλητική συγχορδία της εόρτιας ατμόσφαιρας και των συνεπειών της. Ευχές και ευθυμία επισκηνώνουν στο χρονικό άρμα, καλώντας μας να ξεχάσουμε κι όχι να θυμηθούμε ή να εμβαθύνουμε στην έγχρονο κατάστασή μας.
Του Στέλιου Συρμόγλου
Ομως, η κυκλική επαναστροφή επί τα ίδια κάθε χρόνο τέτοιες μέρες προσφέρει νύξεις, εγείρει ερωτηματικά, αφυπνίζει κάποτε τις κοιμώμενες συνειδήσεις μας. Σε τι συνίσταται αλήθεια ο χρόνος; Πιο είναι το ουσιαστικό του είναι; Ο χρόνος, χωρίς αμφιβολία, είναι κατάσταση όλων των βροτών. Αξίζει επομένως να αναστραφούμε με το είναι του, αφού αφορά όλους μας ανεξαιρέτως.
Είναι γνωστό πως ως ένσαρκα όντα, ως όντα δηλαδή με σώμα το οποίο κινείται και δρα, μετέχουμε στην κοσμική διαδικασία, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η κίνηση και η μεταβολή. Αλλάζουν τα πάντα και μαζί τους και η σωματική μας υπόσταση, έσχατο όριο της οποίας είναι η φθορά και η μεταστοιχείωση.
Το είναι της αλλαγής επομένως είναι ο δυναμικός θάνατος. Κάθε αλλαγή εγκλείει το θάνατο δυναμικά, αφού εκεί κατευθύνεται. Η συνειδητοποίηση αυτής της τραγικής για την ανθρώπινη ύπαρξη αλήθειας, όμως, δεν ανήκει στην ίδια αλλαγή της πραγματικότητας, αλλά στη στοχαζόμενη συνείδηση, στον άνθρωπο δηλαδή που συνειδητοποιεί αυτήν την αλήθεια.
Ναι, η ανθρώπινη συνείδηση πιστοποιεί την αλλαγή και μαζί της το φρικτό φάσμα της εκμηδένισης. Χρόνος έτσι είναι το άρμα που οδηγεί το στοχαζόμενο άνθρωπο στο τέλος, στην άρση της υπαρκτικής του κατάστασης. Κατά βάθος ο χρόνος κλείνει μέσα του το θάνατο. Κι αυτό σημαίνει πως η ίδια η συνείδηση και η έκτασή της, το αρχέγονο υπαρξιακό νοείν, συνάπτεται με το θάνατο.
Ωστόσο, είναι βέβαιο πως το περιεχόμενο της συνείδησης είναι και παραστάσεις, αντικείμενα και μεγέθη του επιστητού. Αποφλοιώνοντας τη συνείδηση μας από τις παραστάσεις, χωρίς τις οποίες η τελευταία δεν έχει χρονικότητα (ιστορικότητα δηλαδή) βυθιζόμαστε σε μια άχρονη ουσιαστικά κατάσταση, η οποία συμπτύσσεται με τον αειδή χώρο, με τη χωρική ομογένεια, που δεν γνωρίζει ούτε αλλαγές ούτε μεταβολές.
Αγόμαστε έτσι στην καρδιά του μυστηρίου. Χωρίς το χώρο που είναι άτμητη και αδιαίρετη ολότητα, δεν υπάρχει δυνατότητα καμιάς παράστασης και καμιάς αλλαγής. Δεν υπάρχει ούτε αντίληψη, ούτε αισθητό, ούτε λογισμός, ούτε χρονικότητα. Ο χρόνος φύεται ως ιερό φυτό με την αντιλαμβανόμενη συνείδηση, μα το είναι του σκηνώνει στην αχώρητη διάσταση του χώρου.
Επεται πως ουσιώδες συστατικό, το είναι δηλαδή του χρόνου, δεν είναι η στην χρονικότητα φθίνουσα έγκοσμος συνείδηση, αλλά κάποιο άφθαρτο στοιχείο, το οποίο κατοπτρίζεται χωρικά, για να αναλώνει συνειδησιακά το υποκείμενο.
Το είναι του χρόνου εντούτοις, η αιωνιότητα που τον τρέφει και που του προσφέρει τη διάσταση της χρονικότητας, "προσωποποιείται" ως επιστασία, ως πρόνοια, ως μέριμνα, ως σκέψη. Η ανθρώπινη συνείδηση θεάται αυτήν την αλήθεια και την προσλαμβάνει στο μέτρο των δυνατοτήτων της. Γι' αυτό ο άνθρωπος είναι έγχρονο ον. Δεν ταυτίζεται ούτε με τη χρονικότητα, ούτε με την υπερβατικότητα.
Σαρκώνει όμως τις κατηγορίες της τελευταίας ως προσωπικός λόγος, ως προσωπικό ήθος, ως προσωπικό κάλλος.