Όλοι οι πολιτισμοί έχουν τα ίδια στοιχεία, γιατί το πνεύμα λειτουργεί με παραλλαγές βέβαια, αλλά με σταθερότητα και με τα ίδια φαινόμενα σ' όλες τις περιπτώσεις. Η καταγωγή και το ξεκίνημα δείχνουν καθαρά ότι η πηγή δεν είναι η λογική. Η πηγή είναι η έμφυτη ιδέα, η ενόραση, η έμπνευση, η άλογη και συναισθηματική δράση.
του Στέλιου Συρμόγλου
Στη στοιχειώδη εκδήλωση, η δράση είναι αυτή που ευχαριστεί ή δυσαρεστεί, που χαροποιεί ή φέρει λύπη. Στις μακρινές περιοχές του χρόνου υπάρχει το Διονυσιακό πνεύμα, το ανεξέλεγκτο, το όργιο που εγκυμονεί μια απρόβλεπτη και ανυπολόγιστη εξέλιξη. Το Απολλώνιο φως, η αρμονία ήλθε αργότερα με τη νίκη των θεών της λογικής.
Πρώτα φανερώθηκαν οι ηθικές ιδέες για τις ανθρώπινες σχέσεις. Η Τραγωδία του Οιδίποδα είναι η μακρινή απήχηση των δεινών που φέρει η αιμομιξία. Ετσι σαν πρώτο στοιχείο των πολιτισμών είναι η θρησκευτική πράξη, που θέτει την ανθρώπινη συνείδηση αντίκρυ στον κόσμο, στην κοσμική λογική. Η ανθρώπινη συνείδηση κατάγεται απευθείας από το Σύμπαν.
Απέναντι στη δύναμη της καταστροφής και της επιβολής στέκονται τα συναισθήματα του οίκτου και της συμπόνιας. Είναι το αντίδραση της ψυχής που βάζει τροχοπέδη στην καταστροφή. Μια άλλη αυθόρμητη δύναμη γεννιέται για τη εξισορρόπηση που παρατηρείται σ' όλα τα πεδία του κόσμου. Είναι η αντίθεση σε κάθε δράση.
Στη φάση αυτή η ιδέα της ατομικότητας που βρίσκεται στην απόλυτη εκδήλωσή της δεν διαφέρει από ένα ανόργανο στοιχείο, που δεν αναγνωρίζει τίποτα πλην του εαυτού του. Στη συνέχεια αναγνωρίζεται και εντυπώνεται η λογική της οικονομίας, που διέπει τη φυσική πορεία του κόσμου, η καλλιέργεια των φυτών και ο πολλαπλασιασμός των ζώων.
Γεννιέται η ιδέα του Θεού σαν εύνοια και σαν τιμωρός της ανθρώπινης δράσης, εκείνης που δίδει ασφάλεια και εκείνης που βλάπτει. Αρχίζει η σύνθεση της ανθρώπινης κοινωνίας. Αρχίζει η εμφάνιση των πολιτισμών. Οι ιδέες του δικαίου και της ανταπόδοσης είναι φυσικές έννοιες, υποχρεωτικές, αυτόματες, αυθόρμητες και παρακολουθούν ακόμη και την ύλη σε μια αέναη σύνθεση και αποσύνθεση σ' όλες τις υποστάσεις και τις εκδηλώσεις.
Ο πολιτισμός που υπάρχει θεμελιώθηκε στις θρησκευτικές ηθικές έννοιες και ακολούθησε αργότερα η συμπλήρωση με την πνευματική καλλιέργεια, που η προσφορά της ήταν προσφορά της πείρας και της κρίσης ενός αποτελέσματος. Η φιλοσοφία βρέθηκε σε μεγάλη αδυναμία να θεμελιώσει και να συνδέσει a priori ιδέες με πρακτικές κατευθύνσεις.
Ο κόσμος κινήθηκε από τις έμφυτες αυτές ιδέες που είναι απαύγασμα της οργανικής δομής και λειτουργίας της ανθρώπινης φύσης. Η σύνδεση ιδεών και πράξεων υπήρξε, αν όχι αδύνατη, τουλάχιστον ατελής και ακαθόριστη στο παρελθόν, όσες φορές ο δρόμος που ακολουθήθηκε στηρίχθηκε στους μηχανισμούς της νόησης, που η εξιχνίαση τους ήταν προβληματική.
Ο κίνδυνος να πλανηθεί η σκέψη υπήρχε και στην περίπτωση της εκλογής μιας αλήθειας από τις πολλές του τέρματος που δεν θα ανταποκρινόταν και δεν θα εξέφραζε τη φυσική και βέβαιη αλήθεια, που αναζητούσε και αναζητεί ο άνθρωπος.