Του Σάββα Δ. Βλάσση
Επιμέλεια: Στέργιος Σεβαστιάν
Συνεχίζοντας την αναφορά μας σε, εν πολλοίς άγνωστα, περιστατικά του, σκοτεινού και πυκνού σε γεγονότα, καλοκαιριού του 1974, παραθέτουμε την μαρτυρία ενός πρωταγωνιστή μίας άγνωστης στο ευρύ κοινό, εμπλοκής ελληνικών και αμερικανικών μαχητικών στο νότιο Αιγαίο, του απόστρατου σήμερα, Σωκράτη Τσούρα. Αντιγράφουμε από το βιβλίο του έγκριτου Σάββα Βλάσση ''Άγνωστοι Στρατιώτες 2, Κύπρος'', σε περίληψη, λόγω της μεγάλης έκτασης της αναφοράς.
Μεταξύ των δύο φάσεων των επιχειρήσεων στην Κύπρο, η παρουσία του αμερικανικού 6ου στόλου στα νοτιοδυτικά της νήσου, ήταν ισχυρή. Αεροσκάφη του Ναυτικού των ΗΠΑ, παρουσίασαν έντονη δραστηριότητα, ιδίως στην περιοχή ανατολικώς της Κρήτης, δημιουργώντας ένα είδος ''φράγματος'' για τυχόν ελληνικά αεροσκάφη που θα επιχειρούσαν να επέμβουν στην Κύπρο. Το διάστημα αυτό, σημειώθηκε και μία εικονική εμπλοκή ελληνικών F-5A με αμερικανικά F-4J, στην περιοχή Κυκλάδων. ''Το 1974 υπηρετούσα στην 341 Μοίρα με F-5. Είχα μάθει οτι θα πάρω μετάθεση στην 117 Πτέρυγα Μάχης, όπου είχαν έρθει τα καινούργια αεροσκάφη F-4 Phantom. Στις 20 Ιουλίου όμως που έγινε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, μας ειδοποίησαν και αμέσως γυρίσαμε στη μονάδα. Όταν εκδηλώθηκε η κρίση, επειδή δεν είχαμε προλάβει να βγούμε ετοιμοπόλεμοι στα Phantom, είχαμε περάσει μόνο το σχολείο εδάφους, γυρίσαμε πίσω στις παλιές μας μονάδες. Την ίδια μέρα ή την επόμενη, πετάξαμε μία πτήση με F-5B για να ''φρεσκαριστούμε''. Αμέσως μετά αναλάβαμε ετοιμότητα των 15 λεπτών.
Μετά από 5-6 ημέρες από την άφιξή μας στην Αγχίαλο, μιά νύχτα, με ένα Noratlas μας κατέβασαν στο Ηράκλειο. Θα αναλαμβάναμε ρόλο αναχαίτισης. Στην Κρήτη το ηθικό μας ήταν πάρα πολύ υψηλό. Παρακαλούσαμε να μπορέσουμε να δώσουμε τον καλύτερό μας εαυτό, σε κάτι πραγματικό. Δεν μας άρεσε να είμαστε αδρανείς.
Ήμασταν readiness των 2 λεπτών. Όλα τα αεροπλάνα ήταν φορτωμένα με δύο GAR-8, centerline tanks και σφαίρες πολυβόλων.Καθόμασταν από το πρώτο φως, περίπου 05:20, κάτω από το αεροπλάνο με κουβέρτες, μέχρι το βράδυ, στις 21:20 που έπεφτε ο ήλιος. Περιμέναμε εντολή να πολεμήσουμε. Είχαμε ακούσει οτι εμείς θα συνοδεύαμε τα F-84 και μετά θα πηγαίναμε να προσγειωθούμε στη Συρία.
Όσον αφορά τις πτήσεις που κάναμε από το Ηράκλειο, εγώ προσωπικά είχα κάνει δύο scramble νότια νοτιοανατολικά της Κρήτης, για άγνωστα ίχνη, τα οποία δεν βρήκαμε ποτέ. Πιστεύω οτι οι Αμερικανοί είχανε αεροσκάφη στην ευρύτερη περιοχή από τα αεροπλανοφόρα τους.
Η ''αερομαχία''
Μία μέρα, εκεί που καθόμασταν κάτω από τα αερπλάνα και κάναμε τις πλάκες μας συζητώντας - νέα παιδιά ήμασταν, 25-26 χρονών - μας δίνουν scramble. Πρέπει να ήταν γύρω στις 10:00 με 12:00, τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου. Ήμουνα ζευγάρι με τον συμμαθητή μου Υποσμηναγό (Ι) Παντελή Μήτσαινα, αυτός Νο1. Αφού εκκινήσαμε, πήραμε οδηγίες από τον πύργο ελέγχου και μας δόθηκε απογείωση. Αμέσως μετά την απογείωση, γυρίσαμε στη συχνότητα του ραντάρ Ζήρου και μας είπε οτι έχει δύο άγνωστα ίχνη τα οποία κινούνται εξ ανατολών πος δυσμάς - ύψος δεν μας έδωσε - γύρω στα 25-30 μίλια βορείως. Στα F-4 που είχα πάει, ο Αντισμήναρχος (Ι) Μπαλές που είχε πάει στην Αμερική, είχε φέρει τις νέες τακτικές και είχε περάσει αστραπιαία απο όλες τις Μοίρες και μας τις είχε μεταφέρει. Έτσι, δεν πετούσαμε με τα F-5 κλειστό σχηματισμό, όπως πρώτα. Πετούσαμε tactical, 3-4000 πόδια μεταξύ μας, στο ίδιο ύψος, με αποτέλεσμα να ελέχουμε την ''ώρα 6'' και να μπορούμε να υποστηρίξουμε ο ένας τον άλλο. Ταχύτητα 400 κόμβους. Οπλισμός 2 GAR-8 αέρος-αέρος συν σφαίρες μάχης. Ο καιρός ήταν ''σπασμένος'', με πολύ καλή ορατότητα.
Όπως ήμασταν στα ανεπτυγμένοι στα 15000 πόδια με βόρεια πορεία, ξαφνικά είδαμε στην ''ώρα 1'', μπροστά και λίγο δεξιά, ένα ζευγάρι αεροσκαφών στο ίδιο ύψος, να ''κροσάρουν'' από δεξιά μας προς τα αριστερά. Τα είδαμε από μακριά που αφήνανε καπνό πίσω. Σαν πρώτη εντύπωση νόμισα οτι ήταν δικά μας F-104. Όπως διαπίστωσα από κοντά, έφεραν αμερικανικά εθνόσημο και ήσαν F-4 Phantom του Αμερικανικού Ναυτικού. Μόλις μας αντελήφθησαν οι Φαντομάδες - δεν πρέπει να μας είδαν αμέσως, λόγω του μικρού όγκου του αεροπλάνου μας -, άρχισαν τα παιχνίδια. Δεν μας είχαν δει, γι αυτό και αιφνιδιάστηκαν. Δεν αντέδρασαν αμέσως.
Στο μεταξύ, 1-2 λεπτά μετά την απογείωση, είχα χάσει τον ασύρματο. Ούτε αναγνώριση IFF μπόρεσα να κάνω, γιατί ήταν χαλασμένο από το έδαφος. Πρίν αναπτυχθούμε λοιπόν στον αέρα, έδωσα στο συμμαθητή μου με νόημα να καταλάβει οτι δεν έχω ασύρματο.
Είδαμε οτι τα αμερικάνικα αεροσκάφη είχαν σχηματισμό in trail, ο ένας πίσω από τον άλλο, με διαχωρισμό 2-3 μίλια. Έκαναν μια πτήση ρουτίνας. Πτήση αναγνώρισης, με τακτική ναυτιλία.
Βλέποντας οτι τα αεροσκάφη ήταν αμερικανικά F-4, δίχως δεύτερη σκέψη, ενεπλάκημεν. Επειδή ήμουν αριστερά του αρχηγού, πήρα το πρώτο αεροπλάνο, τον αρχηγό, όπως ερχότανε. Μπήκα από πίσω του, όπως και ο Παντελής. σίγουρα ο Νο2 τους με είδε και ειδοποίησε τον Νο1, αλλά και ο Παντελής μπήκε κατευθείαν πίσω από τον Νο2. Αυτός έπαιζε με gravity G. To είχαμε μάθει αυτό, αλλά εγώ δεν μπορούσα να το κάνω, διότι το F-5 έχει χαμηλότερο λόγο ισχύος προς βάρος. Έκανε αυτός ένα Yo-Yo. Εγώκρατούσα σταθερά πίσω του. Ο Αμερικανός το ''έσφιγγε'' πολύ το αεροπλάνο του, αλλά η ακτίνα στροφής μεταξύ των δύο τύπων αεροσκαφών έχει μεγάλη διαφορά. 2500 πόδια το F-5, 4500 το F-4. Εύκολα, με 5-5,5G κρατιόμουν πίσω του. Το μόνο πρόβλημα ήταν οτι η anti-G μου σταμάτησε να μου δίνει αέρα και συνέχισα την εμπλοκή όπως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δηλαδή, χωρίς να έχω υποστήριξη, με αποτέλεσμα από τα 4-4,5G να ''μαυρίζω'' συνέχεια, μέχρι λιποθυμίας. Συνέχιζα ''σφίξε-λάσκα''. Κρατήθηκα έτσι πίσω του για τρείς περίπου κύκλους και μετά είχα εξαντληθεί. Κινδύνευα να χάσω τις αισθήσεις μου και να σκοτωθώ.
Εν τω μεταξύ, ήμουν στο σκοτάδι, καθότι δεν είχα ασύρματο να συνεννοηθώ με το ραντάρ εδάφους και να πάρω οδηγίες τι ακριβώς να κάνω. Ήσαν φίλια τα αεροσκάφη; Λέω, τί γίνεται τώρα; Έβλεπα με την περιφερειακή όραση και το κυνήγι με το άλλο ζευγάρι. Σκέφτομαι λοιπόν: φίλοι αεροσκάφος είναι το αμερικάνικο, anti-G δεν έχω, μπορεί να χάσω τις αισθήσεις μου στο τέλος. Αποφάσισα να φύγω για προσγείωση. Οπότε, σε μία φάση που ερχόταν η στροφή μου προς τον Νότο, απενεπλάκην.
Είχαμε ξεκινήσει στα 15000 πόδια και είχαμε καταλήξει στα 5000, επειδή ''σφίγγαμε'' πολύ -ήμασταν συνέχεια με afterburner- το F-4 έχει ισχύ. Αλλά το F-5 δεν έχει. Προσπαθούσαμε να κρατήσουμε μια Corner Velocity 420 μίλα. Αλλά αν πας λίγο προς τα πάνω, αμέσως θα πέσει η ταχύτητά σου, οπότε χάνεις και το πλεονέκτημα. Επόμενο είναι να κατεβαίνουμε συνέχεια προς τα κάτω. Αυτό ήταν και ένα πλεονέκτημα των F-4, γιατί μετά έβαλα σε αυτά 1000 ώρες. Το F-4 ελλίσεται καλύτερα από τα 10000 πόδια και κάτω, γιατί έχει μεγαλύτερο πτερυγικό φόρτο. Στα 25000 πόδια ύψος, τρέμει και δεν στρίβει τόσο καλά όσο χαμηλά.
Στο μεταξύ ο Παντελής που είχε ασύρματο, είχε ζητήσει άδεια να καταρρίψει τον αμερικανό, αλλά δεν δόθηκε έγκριση. Επειδή έγινε αυτή η στιχομυθία, όταν επιστρέψαμε είχε θορυβηθεί η 28η ΤΑΔ, με αποτέλεσμα να μας κάνουν κάποιες παρατηρήσεις. Γιατί τα αεροπλάνα ήταν φίλια, ήταν αμερικάνικα. Δεν είχαμε πάρει εντολή να καταρρίπτουμε αεροσκάφη. Εδώ και για τα τούρκικα μας είχαν πει οτι αν προβούν σε εχθρική ενέργεια, τότε μόνο να οπλίσουμε και να αμυνθούμε.
Μάθαμε μετά οτι δεν ήταν μόνο αυτά τα ίχνη στον αέρα. Υπήρχαν συνολικά 17 ''άγνωστα'' ίχνη. Δεν θυμάμαι όμως να είχε σηκωθεί άλλο ζευγάρι, πέρα από εμάς. Ήμασταν το μοναδικό ζευγάρι που απογειώθηκε.''
Σχολιασμός του συγγραφέα
Στις 19 Ιουλίου 1974, καθώς φαινόταν οτι η Τουρκία επρόκειτο όντως να πραγματοποιήσει εισβολή στην Κύπρο, ο πρέσβης των ΗΠΑ Χένρι Τάσκο πρότεινε στον υπουργό εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ την παρέμβαση του 6ου στόλου. Η απάντηση ήταν απορριπτική, επιβεβαιώνοντας την απροθυμία των ΗΠΑ να εμποδίσουν εμπράκτως την τουρκική επέμβαση.
Ωστόσο, η δραστηριοποίηση του 6ου στόλου και ιδίως των αεροσκαφών του αεροπλανοφόρου "Forrestal", ιδίως την πρώτη μέρα της εισβολής, εξέπεμπψε ένα σαφές μήνυμα στην Αθήνα. Συγκεκριμένα, οι επίγειος σταθμοί ραντάρ της Ελλάδος, εντόπισαν άγνωστα ίχνη στην περιοχή ανατολικώς Κρήτης και Ρόδου. Η έντονη αεροπορική δραστηριότητα προερχόταν από τα F-4J του "Forrestal". Το πρωί της 20ης Ιουλίου, παρατηρήθηκαν συνεχείς περιπολίες μεταξύ Καστελλορίζου και Σητείας, ενώ μεταξύ 15:04 και 22:20, αποκαλύφθηκαν 14 ίχνη, τα οποία πετούσαν σε απόσταση 60 ναυτικών μιλίων νοτίως και ανατολικώς της Κρήτης, μέχρι το Καστελλόριζο, εντός του ελληνικού FIR. Οι πτήσεις αυτές έδειξαν να δημιουργούν ένα είδος "φράγματος", με σκοπό να εντοπιστεί ή και να εμποδιστεί η αποστολή ελληνικών αεροσκαφών στην Κύπρο.
Την νύχτα 21/22 Ιουλίου, τα μεταγωγικά αεροσκάφη Noratlas της Πολεμικής Αεροπορίας που μετέφεραν στην Κύπρο καταδρομείς, εντόπισαν τα πλοία του 6ου στόλου και το "Forrestal". Ωστόσο, λόγω του χαμηλού ύψους πτήσεως, ειλναι πιθανό τα ελληνικά αεροσκάφη να μην εντοπίστηκαν. Καθώς τα Noratlas είχαν εισέλθει στη ζώνη προστασίας του αεροπλανοφόρου, η κατάταξης τους ως ενδεχόμενη απειλή επέβαλε την αναχαίτισή τους από αμερικανικά αεροσκάφη. Κάποια από τα μέλη των ελληνικών πληρωμάτων υποστήριξαν οτι προσεγγίζοντας την Κύπρο, εντόπισαν στον νυκτερινό ουρανό αεροσκάφη, τα οποία υπέθεσαν οτι ήταν βρετανικά, που είχαν απογειωθεί απο την βάση του Ακρωτηρίου. Είναι πολύ πιθανό να επρόκειτο για Phantom που είχαν απονηωθεί απο το "Forrestal", όταν σε κάποια φάση που τα ελληνικά αεροσκάφη κέρδισαν ύψος, έγιναν αντιληπτά από το αεροπλανοφόρο.
Στο διάστημα μεταξύ πρώτου και δευτέρου γύρου των επιχειρήσεων στην Κύπρο, το "Independence" προσέγγισε στην περιοχή, ενώ το "Forrestal" είχε αποχωρήσει. Τις τελευταίες μέρες του Ιουλίου ή τις πρώτες μέρες του Αυγούστου όπου και έλαβε χώρα η προαναφερθείσα αερομαχία, το "Independence" βρισκόταν στην περιοχή και εικάζεται οτι η μοίρα των αμερικανικών F-4J ήταν η VF-102. Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε συναγερμό στο αεροπλανοφόρο, με αποτέλεσμα να απονηωθούν προληπτικώς 14 αεροσκάφη! Το επισόδιο έληξε δίχως επιπλοκές, αλλά οι σωστές ενέργειες των Ελλήνων ιπταμένων, φαίνεται οτι εξέπληξαν τους Αμερικάνους και προκάλεσαν μία πρόσκαιρη αναστάτωση. Κατόπιν του περιστατικού αυτού, δεν παρατηρήθηκαν άλλες πτήσεις αμερικανικών αεροσκαφών στην περιοχή του Αιγαίου.