To Μεγάλο Σάββατο του 1579, σύμφωνα με τα εκκλησιαστικά χρονικά της
Ιερουσαλήμ, οι Τούρκοι κυβερνήτες απαγόρευσαν στον Έλληνα πατριάρχη και
στους Oρθόδοξους πιστούς να εισέλθουν στον Ναό της Αναστάσεως για την
καθιερωμένη τελετή του Αγίου Φωτός. Το πλήθος των πιστών μαζί με τον
πατριάρχη παρέμειναν στο προαύλιο του ναού καθ’ όλη τη διάρκεια της
ημέρας, αλλά ακόμη και μετά τη δύση του Ηλίου. Ο Πατριάρχης Σωφρόνιος
Δ΄, που διήνυε το πρώτο έτος της πατριαρχίας του, ανέλαβε για πρώτη φορά
να φέρει εις πέρας τη σημαντικότερη τελετή τoυ έτους, όμως, οι Τούρκοι
τού στέρησαν το νόμιμο δικαίωμα.
Ο πατριάρχης στεκόταν προσευχόμενος στο αριστερό μέρος της πύλης του
ναού, πλησίον ενός κίονα· και ξαφνικά, την ώρα της εσπέρας, ενώ έπεφτε η
νύχτα, ο κίονας διερράγη και το Άγιο Φως ξεπήδησε από το εσωτερικό του.
Ο πατριάρχης άναψε αμέσως τη λαμπάδα του και διαμοίρασε το Άγιο Φως
στους πιστούς. Μέσα σε λίγα λεπτά, η ιερή φλόγα εξαπλώθηκε σε όλους τους
παρευρισκόμενους και το προαύλιο φωτίστηκε. Οι έκπληκτοι Τούρκοι
φρουροί άνοιξαν τότε τις πύλες του ναού και ο πατριάρχης, μαζί με το
πλήθος των Ορθοδόξων, κατευθύνθηκαν πανηγυρικά προς τον Πανάγιο Τάφο.
Το προαύλιο και η είσοδος του Ναού της Αναστάσεως.
Ο κίονας που διερράγη αριστερά από την πύλη του ναού.
Οι κίονες της πύλης κατασκευάστηκαν τον 12ο αιώνα.
Η ρωγμή του κίονα, η οποία φαίνεται διαβρωμένη από τη φωτιά.
Τα εντυπωσιακά γεγονότα του Μεγάλου Σαββάτου του 1579 καταγράφονται σε τρεις διαφορετικές πηγές:
α. Στο «Προσκυνητάριο» του ιερομόναχου Ανανία το οποίο γράφτηκε το
έτος 1608, δηλαδή 29 έτη μετά το θαύμα που περιγράφει. Αυτό σημαίνει πως
ο Ανανίας είχε τη δυνατότητα να συλλέξει πληροφορίες από ανθρώπους που
βίωσαν τα γεγονότα.
β. Στο «Χρονικό» του Αρμένιου χρονογράφου Συμεών Λεχατσί, ο οποίος επισκέφθηκε την Ιερουσαλήμ το έτος 1616.
γ. Στο «Χρονικό» του Μολδαβού χρονογράφου Παρθένιου Αγκέεβ το έτος 1845.
Ο ιερομόναχος Ανανίας αναφέρει ότι την ώρα που έπεφτε η νύχτα, και
ενώ ο Πατριάρχης Σωφρόνιος στεκόταν πλησίον της πύλης του ναού, σχίστηκε
και ανεφλέγη ο μεσαίος κίονας.
Η διήγηση του ιερομόναχου Ανανία περί του κίονα που διερράγη στον κώδικα
Monacenis Gr. 346, φφ. 85α, 85β, 1634 μ.Χ. Μόναχο, Bayerische Staatsbibliothek.
Όπως αναφέρει ο Συμεών Λεχατσί, η παρουσία του Αγίου Φωτός στο
προαύλιο του ναού το Μεγάλο Σάββατο του 1579 ήταν τόσο φανερή, που ακόμη
και οι Τούρκοι που βίωσαν το γεγονός διαβεβαίωσαν τον Σουλτάνο Μουράτ
Γ΄ περί της αυθεντικότητας του θαύματος. Και εκείνος απάντησε με ένα
φιρμάνι που χαράχτηκε σε μια μαρμάρινη πλάκα, το οποίο διασφάλιζε την
ελεύθερη και ανεμπόδιστη διεξαγωγή της τελετής του Αγίου Φωτός.
Ο Μολδαβός Παρθένιος Αγκέεβ, αναφέρει ότι ο κίονας σχίστηκε και
ανεφλέγη εξαιτίας ενός κεραυνού. «Ξαφνικά, έπεσε ένας κεραυνός», γράφει ο
Παρθένιος Αγκέεβ, «και στην αριστερή πλευρά ο μεσαίος κίονας σχίστηκε
και από τη ρωγμή εξήλθε μια φωτιά». Και αμέσως μετά «ο Πατριάρχης σήκωσε
και άναψε τις λαμπάδες του».
Η ρωγμή του κίονα έχει εξεταστεί από δύο καθηγητές της «Μηχανικής των Θραύσεων» (Fracture Mechanics), τον Ρώσο καθηγητή του Εθνικού Πανεπιστημίου της Μόσχας, Εβγκένι Μορόζοβ, και τον καθηγητή του Μετσοβίου Πολυτεχνίου, Γεώργιο Παπαδόπουλο. Και οι δύο αποφάνθηκαν ότι ο κίονας σχίστηκε και ανεφλέγη εξαιτίας μιας ισχυρής ηλεκτρικής εκκένωσης, ενδεχομένως από έναν κεραυνό.
Ο καθηγητής Εβγκένι Μορόζοβ.
Ο καθηγητής Γεώργιος Παπαδόπουλος.
Ο καθηγητής Παπαδόπουλος, που εξέτασε υψηλής ανάλυσης φωτογραφίες της
ρωγμής, αναφέρει τα εξής: «Παρατηρώντας από τις φωτογραφίες τη ρωγμή θα
μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι είναι αποτέλεσμα μιας μικτής
καταπόνησης. Συνδυασμός ηλεκτρικής εκκένωσης (πιθανώς ισχυρός κεραυνός)
και ισχυρής σεισμικής δόνησης. Η ηλεκτρική εκκένωση, λόγω υψηλής
στιγμιαίας θερμοκρασίας, ψαθυροποίησε το υλικό του κίονα κατά μήκος μιας
στενής ζώνης (γενέτειρας).
Το επιφανειακό σεισμικό κύμα καταπόνησε τον
κίονα σε στρεπτική ταλάντωση (κόπωση).
Η ταυτόχρονη αυτή καταπόνηση είχε
σαν αποτέλεσμα να ξεκινήσει η ρωγμή από τη βάση του κίονα προς τα επάνω
με ζικ-ζακ πορεία (όπως φαίνεται στη φωτογραφία η πορεία της ρωγμής δεν
είναι ευθύγραμμη) κατά μήκος της ψαθυροποιημένης από την ηλεκτρική
εκκένωση ζώνης. Εάν πράγματι συνέβησαν τα ανωτέρω, ανεξήγητη παραμένει
κατά την άποψή μου η ταυτόχρονη αυτή μικτή (συνδυασμένη) καταπόνηση του
κίονα. Επομένως, θα μπορούσε κανείς να ομιλεί περί θαύματος και μόνο».
Τα στοιχεία και οι εικόνες του άρθρου προέρχονται από το βιβλίο του
Χάρη Σκαρλακίδη, «Άγιον Φως» – Το θαύμα του Φωτός της Αναστάσεως στον
Τάφο του Χριστού (70 ιστορικές μαρτυρίες, 4ος-16ος αι.).